Category Archives: MACAPAT

KAPITAYAN JATI


Karipta dening :
Drs. Chunaidi Soleh Masrum 

DHANDHANGGULA

  1. Amiwiti sekar dhandhang endhisa, angleluri ciptaning Jeng Sunan, kalijaga kang asmane, amurwa kani iku, piwulang kapitayan jati, tedhakan pangriptanya, Bisri Musthofa gung, nama Rowihatul Aqwam, anggennya paring gampil amangertosi, mring Aqidatul Awam.
  2. Slawat salam kunjuk Kangjeng Nabi, janma linuwihing sasama, anggenna nyawijekake, Gusti Allah puniku, raharja katetepna mugi, sakehing pra krabatnya, myang pndherek tuhu, margining agami nyata, sanes margining kang nalisir sami, kanthi pitaya bid’ad.
  3. Sun wiwiti nyebut asma Gusti, kang paring welas asih kawula, kang langgeng kebagusane, mangka memuji ingsun, maring Allah kang sipat Qadim, nora purwa wusana, ingkang langgeng iku, datan gingsir nora owah, mula sira padha mangerteni kaki ing kapitayanira.

KINANTHI

  1. Sigeging pambuka niku, ginantos sekar kinanthi, anggitaning Wali Sunan, Giri ing dhusun Geresik, Jaka Samudra alitnya, Raden Paku sami ugi.
  2. Temen sira padha weruh, sipating Allah kang wajib, cacahing ana dwi dasa, kang wajib den mangertosi, sipat ingkang wus tetepa, datan kena den selaki.
  3. Allah ingkang dzatNya Wujud, tegese “Ana” kang sayekti, datan wonten amuraka, inggih nama sipat Qodim, sipat Baqok salajengnya, tan wonten kanfg angakhiri.
  4. Lan sipat Mukhlafatu, Lil hawaditsi kang werdi, datan sami maklukNya, Qiyamuhu binafsihi, dzat kang jumeneng diriNya, adeg mring dhiri pribadi.
  5. Myang sipat Wahdaniyatu, sawiji saha ngijeni, salajengnya sipat Qodrat, makna ingkang nguwasani, Irodat werdinya kersa, sipat ilmu angawruhi.

MEGATRUH

  1. Agantos salajengnya pupuhe megatruh, inggih kang karya puniki, Sunan Mas Pratikal Ratu, ugi nama Prapen Giri, nglajengaken caos ngertos.
  2. Mutakaliman dzat ingkang paring dhawuh, inggih ingkang amungkasi, sipat dwidasa rumuhun, wajib kita angawruhi, supadya teguh ing batos.
  3. Kawruhana ugi sipat jaizu, Allah wenang ing sayekti, kalamun paring bebendu, iku krana sipat adil, paring ganjar iku fadhol.
  4. Hayat gesang Samak tegesnya angrungu, Bashor liripun miarsi, Kalam maknanya adhawuh, Qodiran dzat nguwasani, Muridan puniko artos.
  5. Dzat ingkang ngersakaken Aliman niku, dzat ingkang amirsani, Hayyan dzat kang midhangeti, dzat kang miarsi Basiron.

ASMARADANA

  1. Kasmaran mring para nabi, sinartanana nyekara, asmaradana pupuhe, Jeng Sunan Giri kang karya, ing samangke punika, amicara sipat Rasul, wajib dalah mustahilnya.
  2. Catur sipat ingkang wajib, Fathonah werdinya limpat, Sidiq punika temene, Tabligh paring pawarta, inggih wahyuning Allah, sipat amanah puniku, temen-temen pinercaya.
  3. Dene sipat mustahili, werdinya asipat datan, Baladatun iku purwane, cubluk puniku tegesnya, Kidzbun puniku dora, Kitman nyingitaken iku, khiyanat alampah cidra.
  4. Pra muslim kang sejati, den wajib kalamun pirsa, pacadasa wilangane, dwidasa wajibing allah, dwidasa mustahilnya, sifat wajib nabi catur, catur ugi mustahilnya.
  5. Dene cacahe sipat jaiz, tumrapipun Gusti Allah, satunggal kang wilangane, sipat jaiz Roasulullah, inggih naming satunggal, kados dhahar ugi ngunjuk, nggih sipat janma sawantah.

SINOM

  1. Den eling heh pra kanoman, maring kidung sinom iki, Sunan Giri ingkang karya, minangkanya anyarengi, Nabi Rosul kang name, lawan den wilis selangkung, kang wajib kinawruhan, tumrap para muslim sami, Nabi Rosul pradaning sagung janma.
  2. Baopa Adam ingkang purwa, salajengnya Nabi idris, Nuh Hud Sholih salajengnya, Ibrohim Lud lan Ismail, Ishaq lan Y’kub nuli, Yusup Ayub Syueb Harun, Musa Dzulkipli Yasa’, Dawud Sulaiman nuli, Ilyas, Yunus, Zakariya Yahya Isa.
  3. Sae ugi kawruhana, kang sinebut ulul azmi, gesnya ageng ing rubeda, nggennya sami anemahi, Muhammad kang sawiji, Ibrahim Musa Isa Nuh, Rosul Nabi lelima, tansah rineksa mring Gusti, pantes tinuladha tumraping umatnya.
  4. Nabi kita Muhammad, pungkasaninfg Rosul Nabi, data nana nabi liya, kalamun sira miyarsi, kang ngaken-aken nabi, yekti iku nabi palsu, mula den singkirana, satemah anyilakani, mring ngagesang kita akherat lan donya.

DURMA

  1. Sekar durma kang badhe prapta punika, yasa Makdum Ibrahim, nggih Jeng Sunan Bonang, ingkang sampun kaloka, anggenipun olah ringgit, kinarya dakwah, Islam ingkang agami.
  2. Wilangan malaikat iku sadasa, kapisan nama Jibril, Mikail kapindhonya, Isrofil salajengnya, Izzroil Munkar lan Nakir, Roqib atid lan, Ridwan kalawan Malik.
  3. Sekar durma kinarya ambabar nama, pra malaikat suci, samya makarya datan, kasinungan ing pakarti, dhahar lan nendra, tan bapa biyung ugi.

PANGKUR

  1. Sekar pangkur kang winarna, Kanjeng Sunan Muria kang yasani, Raden Prawata satuhu, minangka ingkang asma, anyartani nama-nama kitab Rosul, ingkang captur wilangannya, minangka pandaming janmi.
  2. Poma-poma tan sawala, kang jinejer ing kitab para nabi, tansah sami setya tuhu, anindakaken printahnya, murih tebih saking lampah kang binendu, ing pangajab gesang mulya, lahir dumugining batin.
  3. Sapisan kitab Taurat, pinaringna Musa ingkang nabi, Kapindhonya kitab Zabur, Nabi Dawud kang nampa, kitab Injil maring Isa kang katelu, caturnya kirab Al-Qur’an, Muhammad ingkang terami.

MASKUMAMBANG

  1. Sinareng sekar mas kumambang niki, Maja Agung Sunan, pangriptaning sekar niki, arsa asung pariwara.
  2. Kalamun sintena ingkang amakarti, ing lelampahira, dating kadurjanan yekti pinaringan siksa nraka.
  3. Mila dumateng pra umat muslim sami, ambudi daya, ing lampah ingkang utami, tebih king lampah culika.
  4. Wontenipun dinten qiyamat ing benjing, tan bisa sawala, dateng sedaya pakarti, yekti den katiti pirsa.
  5. Allah ingkang sampun aparing cecawis, sinten kang makarya, ing kesaenan sayekti, pinaringan swarga loka.

M I J I L

  1. Kekidungan sekar mijil niki, Kanjeng Syekh Nurullah, mila minangka kang pangriptane, nggih sinebut Sunan Gunung Jati, kinarya ngertosi, Muhammad kang Rosul.
  2. Eyang asma Abdul mutholib, bapanya Abdulloh, Aminah Zahroh ingkang ibune, Halimah Sa’adiyah kang nyesepi, kutha Mekah lahir, Madinah alayu.
  3. Nabi Muhammad den utus yekti, aparing pangertos, mring umat manungsa sedayane, samya nuju ing lampah utami, gegulang ing budi, pakerti kang luhung.

P U C U N G

  1. Sekar pucung ingkang ngripta Sunan Gunung, Jati ingkang asma, lahir wonten nagri Pasai, wafat dateng Cirebon dusun Astana.
  2. Mango wangsul carios Muhammad Rosul, yuswa swidak tiga, warsa anggennya palastri, tampi wahyu ing yuswa sekawan dasa.
  3. Putranipun pitu cacahipun, kakungnya tiga, ingkang sekawannya putrid, dene kita kedah pirsa ingkang asma.
  4. Qosin iku ingkang asma bajengipun, myang Sayid Abdullah, putra kakung kaping kalih, Ibrahim putra ingkang kaping tiga.
  5. Putrid nipun sekawan sedayanipun, Zaenab kang asma, bajengipun ingkang putrid, kang kalihnya asma Sayidah Ruqoyah.
  6. Ummu Kaltum putrid kang katiganipun, jangkepnya sekawan, Siti Fatimah kang name, mugia Gusti Allah paring nugraha.
  7. Garwanipun wonten sanga cacahipun,kang katilar seda, ibunipum pra mukmin, mugi tansah pinaringan beja mulya.
  8. Aisyatun ingkang sapisanan, kang kapindo Khofsah, salajeng Saudah nuli, Shofiyah Maimunah Zainab Romlah.
  9. Nama Hindun kaping wolu jangkepipun, Juwariyah sanga, sadaya dipun ridhoi, dening Allah Gusti ingkang Maha Kwasa.
  10. Khadijatun garwa kang paling rumuhun, nalikane seda, taksih sugeng Kanjeng Nabi, panyengkuyung dakwah Nabi kanti dana.

G A M B U H

  1. Mungkasi sekar gambuh, nggennya caos pangertosan iku, kapitayan tumrapiun para muslim, ing pamrih sami atuhu, anuladha Rosululloh.
  2. Ing riwayat rmuhun, nalikaninfg sungkawa ing kalbu, kang kasandhang ing oanggalihnya jeng Nabi, paman lan garwa alayu, Allah paring isrok Mi’roj.
  3. Isrok lampah ing dalu, Mekah dugi Baitul Maqdisu, wondene kang ingaran Mi;’roj puniki, minggah langit lapis pitu, sareng Jibril nitih Buroq.
  4. Nabi atampi dhawuh, sholat wajib gangsal siang dalu, Subuh Dhuhur Asar Isak niki, den estokna kang satuhu, minangkanya unjuk bektos.
  5. Sinten kang sami tuhu, lampah sholat genep gangsal wektu, pesthi pinaringan nugrahaning Gusti, tinebihna ing bebendu, ayem tentrem lahir batos.
  6. Kanthi muji Alhamdu, Lillah Robbil Alamin tumuju, amungkasi kidung piwucal puniki, sinarengan anyenyuwun, dados muslim kang sayektos.

@@@

KAHANANE BANGSA


Ing ngandhap punika kintunan saking sedulur  Sariman Lawantiran Blora arupi Sekar Macapat Dandhanggula Kahanane Bangsa, mugi-mugi sekar macapat punika sageta dados pengeling-eling dumateng   bebrayan agung ing Nuswantara.

Oh yo, iki ono sekar Dandhanggula seratane sedulur Sikep Sukolilo, Pati ngenani kahanan sing dirasakake sedulur-sedulur ning kono, seko tulisan tangan iki tak ketik menawa iso mlebu ning blog Alang Alang Kumitir supoyo akeh dulur sing podho ngerti lan iso podho gethok tular kanggo ngrungkepi bumi pertiwine.

DANDHANGGULA

Gunung Kendheng pepujaning ati,
Gawe gandrung ingkang podho nyawang,
Gawe keblinger imane,
Yen nganti kurang teguh,
Gawe melik anggendong lali,
Urip kadya ning suwargo,
Lamun bisa emut,
Kabeh cepak sarwa ono,
Kang kumethip lir kumelip edhi peni,
Isine gunung iko.

Kahanane bangsa kang saiki,
Koyo endok ing pucuk sungu iko,
Yen mleset nibo akhire,
Wong cilek ngantu-antu,
Tumalawung sak ndjrone ati,
E boyo biso merdiko,
Lahir batinipun,
Djowo mugo ndang baliyo,
Manggon djroning djiwo rogo sedjati,
Bali djowo kang nyoto.

Rino wengi tan kendat memuji,
Mugi bumi pertiwi puniko,
Kalis sing sambi kalane,
Mugya tansah djinangkung,
Maring bopo angkasa yekti,
Tebihno ing niyat srakah,
Lan kang nedya nglebur,
Ing mangke keh djalmo leno,
Tan ngilingi pan urip keng ibu bumi,
Mangkana nyatanira.

Wiwit lahir tumeko ngemasi,
Kang angrekso bumi lan angkoso,
Ing sak rino sak wengine,
Duh dulur monggo emut,
Ndang ngleluri dimen lestari,
Tinggalane nenek moyang,
Dimen tetep utuh,
Lamun ana ingkang nedya,
Gawe rusak rawe-rawe den rantasi,
Malang-malang putungo.

Hyo kuwi, Kang, seratane… Mugo iso dadi manfaat kanggo sedulur akeh, kelestarian alam lan kang akeh isine iki..

Suwun..

Perenge Pegunungan Kendheng Lor, Blora, 9 Oktober 2011
Koko’ Sariman Lawantiran

WASPADA DADI SUCI


Rokok sudah aku nyalakan, kopi jahe yang panas telah tersedia betapa nikmatnya hari ini. Libur panjang dapat kunikmati dengan membaca dan menyalin naskah-naskah karya sastra yang sudah dilupakan banyak orang, jangankan mengerti bahasanya judul dan bukunya saja banyak yang tidak tahu.

Sudah tiga kali sruputan kopi jahe hingga badanku terasa hangat dan sudah tiga batang rokok sampoerna mild telah kuhisap, demikian juga jari jemariku menekan huruf demi huruf dipapan kybord dan sudah beberapa halaman telah kusalin yaitu naskah Tapel Adam karya Ng. Ranggowarto. Naskah tersebut sudah sangat langka sekali dan tidak mungkin kita jumpai di toko-toko buku, ….. kadang aku heran sendiri,…… kok mau-maunya ya…? menyalinnya….. entahlah aku juga tidak tahu jawabannya!!!!! Barangkali mungkin suatu saat pasti ada gunanya.

Sambil menikmati aroma kapi jahe dan bau asap rokok  anganku jadi teringat pepatah jawa yaitu “Durung gedhe yen durung wani ngaku cilikyang artinya kurang lebih : Manusia hidup di masyarakat hendaknya memiliki sifat rendah hati. Manusia merasa belum besar apabila belum berani menjadi orang kecil. Orang yang berjiwa besar dapat merasakan penderitaan orang lain. Orang besar hendaknya menghargai orang kecil. Para pejabat yang kaya hendaknya mau menyantuni fakir miskin. Pejabat yang mau memperhatikan nasib orang kecil akan disayangi masyarakat. Begitulah kira-kira maksudnya.

Terasa sudah jariku pegal dan linu, mungkin waktunya harus istirahat… sambil minum kapiku yang tinggal separo, kurang lengkap rasanya bila belum mendengankan lagu gending Jawa yaitu Sekar Macapat Waspada dadi suci sinawung ing Sinom, yang menceritakan tentang keadaan dunia bahwa akan banyak orang yang meninggalkan adab sopan santun, hanya mengejar harta benda dan tidak mengindah tatanan serta mengumbar angkara murka. Dalam Sekar macapat tersebut juga mengandung pitutur (nasahat) yang patut kita contoh dan renungkan agar dalam menjalani hidup kita sehari-hari mendapatkan ketenangan dan ketentraman : yaitu kita harus selalu waspada menjaga segala tingkah laku dari pengaruh yang kurang baik, dan jadikan hidup kita berguna untuk sesama.
Andai kita berkuawasa,
Disitulah kita di uji,
Dan apabila kita hidup jadi rakyat,
Disitu juga kita diuji,
Seberapa kuat hatimu,
Getah didalam batang ubi kayu,
Tanah dan air ibaratnya,
Dibutuhkan orang satu negara,
Itu dapat sebagai sarana untuk beramal.

Sumangga dipun sekecakaken sinambi udud lan nyruput kopinipun….. mugya sekar macapat  sinom punika sagetha damel renaning panggalih kita sedaya. nuwun.

S I N O M

Sinom paringane bapa,
warisan tumrap wak mami,
ingsun dadekake jimat,
mangkene unine nguni,
heh thole bagus siwi,
lah mangkene critanipun,
papan iki aran donya,
ingkang pepak kebak isi,
mula angger crita iki rungokna.

Jaman mengko donya bakal,
klakon ramene kepati,
manungsa padha ramonan,
datan eling marang budi,
mburu gesang pribadi,
tatanan tan den paelu,
nggugu mring angkara murka,
marang kanca ‘ra preduli,
gedhor copet maling garong gentayangan.

Nanging sira den elinga,
jaganen nggenira urip,
tindak tanduk solah bawa,
iku kudu ngati-ati,
pangaruh ala kuwi,
luwih lembut luwih alus,
nanging yen sira waspada,
bakal dadi wong kang suci,
ngger putraku dadia wong kang piguna.

Kalamun sira kuwasa,
ing kono sira den uji,
lamun urip dadi rakyat,
ing kono iya den uji,
spira pamone ati,
gegetih munggwing wit pohung,
lemah banyu saupama,
den butuhke wong sanagari,
iku kena kanggo sangu golek ngamal.

Kapethik saka buku Warisan, Geguritan Macapat, karyane Suwardi, weton Balai Pustaka, 1983.
 
Sidoarjo, 15 Mei 2011, 22:30 WIB
Mas Kumitir