Tag Archives: Serat

SERAT SULUK SAMSU TABARIT


Salah satunggaling Serat Suluk
Asli saking suwargi K.R.T. Sasranagara
Andedagan ing Pajimatan Imagiri (1939)

PUPUH
G A M B U H

  1. Lah iki kojahingsung :  wonten caritaning wali kutub, saking Jawi nama Seh Samsu Tabarit, langkung wanter tekadipun, tur karamat kinaot.
  2. Myang wananira bagus, dedeg pideksa rada arangkung, alelana mring Arab mindha raryalit, sami lan umur tri taun, sarwi wewuda kemawon.
  3. Ing praptanira nuju, ari Jumngah pepak para kaum, myang ulama lebe modin merbot ketib, pepak para saleh jamhur, neng masjidilkaram kono.
  4. Myang Pandhita gung-agung, miwah mulana amir aji Rum, dereng kondur saking dennya minggah haji, ing ari Jumungah kumpul, raryalit prapta dumrojog.
  5. Tanpa larapan uluk, salame : Asalamu alekum, ya tuwanku mulana Rum amir aji, lan para Jumngah sadarum, nulya anjawab gumuroh.
  6. Ya ngalekum salamu, he raryalit lungguha sireku, lajeng lenggah ing ngarsane amir aji, ngandika amir aji Rum : he para Jumngah sapa wroh.
  7. Rare kang darbe sunu?  Para Jumngah sadaya umatur :  dhuh pukulun datan wonten kang udani, sudarmeng rare puniku, ing Arab ngriki tan tumon.
  8. Inggih prayoganipun, tuwan dangu pribadi puniku, asalipun pun rare saking ing pundi, ngandika amir aji Rum :  heh thole ingsun tetakon.
  9. Inggih ngendi pinangkamu, dene tanpa larapan praptamu!, rare matur : ya tuwanku amir aji, dereng purun jarwa ulun, purwane ing praptaningong.
  10. Amba tannya rumuhun, lawan para Jumngah sadarum, angandika mulana Rum amir aji : ya thole apa karepmu, necik takona maringong.
  11. Apa kang adi luhung, apadene masalahing ilmu, ingkang ekak miwah ingkang gaib-gaib, raryalit alon umatur : gampil yen tuwan wus sagoh.
  12. Dene panyan ulun : gaibing Allah lan malihipun, gaibing Muhamad punika kang pundi? Mesem ngandika amir Rum : “Heh bajang yen sira tan wroh.
  13. Gaibing Allah iku, pan  Muhamad de Muhamad iku, ing gaibe pan iya Allah sayekti : iku yen sirarsa weruh. Rare gumujeng turnyalon.
  14. Ya tuwan mulana Rum, lawan para Jumngah sadarum, pan jawabe Muhamad gaibing Widi. Kaaken punapa iku, Muhamad dening Hyang Manon?
  15. Punapa dene lamun, Allah ingaran gaibing rasil, Allah kaaken punapa denin Nabi? Heh thole ingsun tan ngrungu, kaya ujarmu mangkono.
  16. Mara jarwaa gupuh, teka ngendi pinangkanireku? Rare matur : Ya tuwan mulana aji, dereng purun jarwa ulun, malih amba atetakon.
  17. Ing tuwan sang amir Rum, miwah para Jumngah sadarum, salat Jumngah kang tuwan sembah punapi, tuwin salat limang wektu? Ulun arsa wruh kang yektos.
  18. Ngandika mulana Rum, saha para saleh para jamhur : Iya thole sun salat Jumngah iki, tuwin salat limang wektu, tan liyan nembah Hyang Manon.
  19. Lamun nora kadyeku, nora apsah sembah pujinipun : wus muktamat kang muni ing dalil kadis. Raryalit iku duk ngrungu, ngguguk wentise den entrog.
  20. Sun sidhep tan kadyeku, ya tuwanku mulana adi Rum, ing asale sembah tuwan saking pundi, dhateng pundi purugipun, pundi enggene Hyang Manon?.
  21. Panembah tuwan ngawur, siya-siya tan wrin genahipun : ing asale sembah tuwan saking pundi, dhateng pundi purugipun, pundi enggene Hyang Manon?.
  22. Dheleg amir aji Rum, para Jumngah kabeh ting palinguk, dnnya kaluhuran sabda lan raryalit. Dangu-dangu mojar sang Rum : Ya thole ingsun tan weroh.
  23. Ing enggone Hyang Agung, lan paraning sembah ingsun tan weruh, miwah witing sembah ingsun tan udani. Mangka rare iku muwus : Ya tuwanku Rum sang katong.
  24. Myang para saleh jamhur, pangucape kadya rare timur, anggurayang tan ana ingkang umirib, anembah muji Hyang agung, tuwan jarwakna maringong.
  25. Kaaken apa iku, Allah dening paduka amir Rum? Angandika mulana Rum amir aji. Ya kunthing marma sun sebut, sun mulya-mulya Hyang Manon.
  26. Dene agawe ingsun, lan agawe manungsa sadarum, andadekaken bale ngaras bumi-langit, miwah ing saisinipun, dinadekken ing Hyang Manon.
  27. Myang swarga narakeku, awal-akir lahir-batinipun, nora liyan kabeh titahing Hyang Widi, raryalit asru anguguk : Ah genah apa sang katong!!
  28. Pangucapira iku, tuwin para saleh para jamhur, pamuwuse tan ana ingkang premati, moreg mung pijer katungkul, padha dhikir lenggak-lenggok.
  29. Pijer sujud arukuk. Wus marem ing sembah pujinipun : tangeh lamun prataa ingkang ginaib : pangrasane wus pinunjul, tan ana graiteng batos.
  30. Heh mulana aji Rum, miwah para jumngah sadarum, rare alit kewala pasthi udani, kang kaya ujarmu iku, yen kabeh titah Hyang Manon.
  31. Nanging sireku ngawur, angarani tan wruh paranipun, Amir matur : Ya tuwanku rare alit, paduka jarwa rumuhun, asal tuwan kang sayektos.
  32. Angandika Seh Samsu Tabarit :  Heh mulana aji Rum saking embuh saking tambuh prapta mami, kabeh kadadean during, kang dadi dhihin pan ingong.
  33. Ingkang gaibulguyub, during dadi ya Allah ya Rasul, during dadi, ingsun kang dadi rumuyin : kang luwih mulya pan ingsun saking sakehing dumados.
  34. Mangkana mulana Rum, lawan para Jumngah sadarum, samya sujud ing sukune Seh raryalit, pan bias muwus, kaya ujarmu mangkono.
  35. Panjawabmu Hyang Agung, sira arani gaibing Rasul, Rasul sira arani gaibing Widi, raryalit pan bias muwus, kaya ujarmu mangkono.
  36. Lan sembahyangireku, kang sira sembah-sembah Hyang Agung, yen mangkono sira kabeh padha kapir, during Islam kang satuhu, dene tekadmu mangkono.
  37. Makaming Allah iku, lawan kaya ngapa wujudipun, lawan kaya ngapa rupaning Hyang Widi, sira apa wus kepangguh, apa lanang apa wadon?.
  38.  Mojar amir aji Rum, miwah para Jumngah sadarum : Lah seh timur kawula datan udani, ing sual tuwan puniku. Raryalit malih miraos.
  39. Yen mangkonoa heh Rum, aja nembah ing Allah sureku, tan sampurna mundhak sira kupur-kapir. Andheku amir aji Rum, pan sarwi aris turnyalon.
  40. Ya tuwanku seh timur, inggih sinten paduka puniku? Angandika sarta rupa kaki-kaki, lenggah ing kursi mas murub, neng ngarsane Rum sang katong.
  41. Kursi kramat iku, sami gawok kang miyat sadarum, panganggone sadaya pan sami langking. Pamuwuse mring amir Rum : Heh amir, yen sirarsa wruh :
  42. Sajatine ya ingsun, ingkang awal kang akir ya ingsun, miwah ingkang inum-inuman ya mami, kang tandhak-tandhakan ingsun, edan-edanan ya ingong.
  43. Kang tambuh-tambuh ingsun, ingkang gaib kang guyub ya ingsun, iya ingsun ingkang lahir ingkang batin, kang nembah sinembah ingsun, kang muji pinuji ingong.
  44. Ingkang nikmat ya ingsun, ingkang aweh nikmat nikmat iya ingsun, ingkang rasa kang rumasa iya mami, kang ngrasani iya ingsun, kang sinasan iya ingong.
  45. Ingkang wedi pan ingsun, ingkang wani sayekti ya ingsun, ingkang wadi madi mani iya mami, ingkang manikem ya ingsun, kang dadi awak pan ingong.
  46. Kang nom kang tuwa ingsun, ingkang lanang kang wadon ya ingsun, iya ingsun ingkang sugih ingkang miskin, ingkang ratu ya ingsun, kang wadya bala  ya ingong.
  47. Ingkang akeh ya ingsun, ingkang sathithik iya ingsun, ingkang loro ingkang siji iya mami, ingkang lumaku ya ingsun, ingkang madheg iya ingong.
  48. Ingkang  gumuruh ingsun, ingkang meneng sayekti ya ingsun, tengah wuri ngarsa pinggir iya mami, kanan keri iya mami, kang lor wetan kidul  kulon.
  49. Nora liyan iya ingsun, kang loh kalam nukat gaib ingsun, kang dat sipat asma apngal iya mami, kang wujud ngelmu nur suhud sejatine iya iya ingong.
  50. Kang bumi geni banyu, miwah angina pan iya ingsun, ingkang sabar ingkang keras iya mami, ingkang alim iya ingsun, ingkang kereng iya ingong.
  51. Ingkang dhihin ya ingsun, ingkang kari tan liyan ya ingsun, kang sarengat kang tarekat iya mami, hakikat makripat ingsun, kang iman tokid ya ingong.
  52. Inking allah ya ingsun, ingkang Muhamad pan iya ingsun, kang gaibing Muhamad pan iya mami, gaibing Allah ya ingsun, kang gedhe cilik ya ingong.
  53. Ingkang anak ya ingsun, kang nganakken apan iya ingsun, kang kekadang ingkang lola iya mami, ya ingsun kang kalek-makluk, kanga lip lam lam he ingong.
  54. Kang mim kang ehe ingsun, kang min-akir kang dal iya ingsun, ingkang donya kang akerat iya mami, kang swarga-naraka ingsun, ya ingsun kang jaba jero.
  55. Heh mulana amir Rum, miwah para Jumngah sadarum, ingsun pemut ywa pepeka ing aurip, mokal yen sira tan weruh, lamun atemahan layon.
  56. Ingkono nggon pakewuh, ewuhe wong akeh salang surup, ngelmu sarak den arani anguwisi, malah panasaran agung, yen tan darbe ngelmu jatos.
  57. Aja pijer kumlungkung, iku dadi dedalane kumrung, pengung-bingung embuh-embuh kang den rukti, kitabe keh ngundhung-undhung, kodheng brahala den gendhong.
  58. Kandhangan wong kadhadhung, ing drubiksa den ajak kedlarung, mring peperengan, peri den sengguh apsari, sarwi siniweng dhedhubruk, jinaga dening gandarwa.
  59. Pangrasane sarwa gung, tan uninga yen tibeng bekung-kung ; kang mangkono tanggung-tanggung dadi jalmi, pan anggur dadia asu, patine tanpa keraos.
  60. Gampang pratikelipun, sirnane aris datanpa tuitur. Dadi jalma yen tan wruh tanajul tarki, nora wurung katalikung, heh eling-eling Rum katong!!!
  61. Yata ri sang amir Rum, lawan para Jumngah sadarum, dupi muarsa sabdanya ri sang siniwi, samya nembah ngraup suku, sarwi ngrerepa turnyalon.
  62. Ya tuwanku seh sepuh, muglangsala supangat pukulun, lan peparab tuwan kularsa udani. Ngandika ri sang she pikun : Heh mulana Rum kationg.
  63. Lan Jumungah sedarum, ora ta sira wruha maring sun, ariningsun iya Seh Samsu Tabarit !!!, sawusnya ngandika uluk, salam dyan musna saking nggon.
  64. Gaib sakursinipun, nulya sinauran salamipun, pan gumuruh sarya andongong pra sami, getun-getun pungun-pungun, jota-joto ting palenggong.
  65. Anganggo-onggo sagung, gung alit kabeh pating palinguk, ngungak-ungak mangu pangungune dening, praptane lan kesahipun, pan ora ana ingkang roh.
  66. Kang kari samya wuyung, angken wewayang wijangganipun, lir kekeyan angajengi poyang-paying, kayungyun sanget kalayu, yen kagrayang tan kegayoh.
  67. Ing kayuwananipun, kaya-kaya kaleyanging wahyu, weh wiyadi yayah maniyup yang-yanging, kekayangan mrih rahayu, ayun ngupadeng Hyang Manon.
  68. Dadya samya yeg guyub, sadaya nedya puruiteku, ngelmu ingkang nyampurnakaken ngaurip, ana ngetan ngalor ngidul, saweneh ana mangulon.
  69. Titi caritanipun, wali mulya ; poma-poma sagung, anak putu rasakna lepiyan iki, sengga den kongsi sumurup, mring tekad ingkang mangkono.
  70. Nanging aja ngawur, nggugurua mumpung meksih idhup : yen den ancap ing tulis bae tan keni : lamun during anggeguru, nggurayang nora gumecos.
  71. Nadyan ahli tasawup, ahli usul miwah ahli suluk, lamun nora ahli puruita ngungkih, yekti temah sasar-susur, wantere angas kemawon.
  72. Jer iki antepipun, pangrakite perabot pangracut, apan nora kalebu sajroning tulis, among cumanthel ing guru, sabab larangan geng kaot.

 Tamat.

SERAT PARTADEWA Pupuh XIII – XXVI


~ PUPUH XIII ~
S  I  N  O  M 

  1. Antara mèh bangun rina/ munya dhêdhêt Erawati/ sato wana sêsauran/ umung swaraning kang pêksi/ katon pucaking wukir/ soroting surya manêmpuh/ rêsmining kang pradapa/ wênèh wungu pita wilis/ anrang baya mring sang pinarjayèng rimang//
  2. Rumrang gandaning puspita/ dahat sinrang dening angin/ têbah [80]tumanduk mring sang dyah/ wimbuh gambuh amranani/ manyura munya dumling/ nyangungkung pindha manguwuh-/ ira Sang Bayuputra/ trênyuh tyas Arimba ari)/ kasangsaya kontab naratab tab-taban//
  3. Datan kêna sinayutan/ tyasira Dèwi Arimbi/ mijil saking pamêlêngan/ mêsat saking ing wiyati/ wus wignyaning rasêksi/ kang samya trahing aluhur/ bisa ngambah dirgantara/ tanpa lar pang kadya pêksi/ kang sinêdya tumamèng praja Mandura//
  4. Tan kêna yèn kinirowa/ tikêle ngambah wiyati/ tuwin linakonan dharat/ gêlis angambah wiyati/ gantya ingkang kawarni/ ing Mandura SangAprabu/ Mahraja Baladewa/ iya Basudewa aji/ apêparab Sri KusumaWalikita//
  5. Mahendra putra surèng rat/ Kakrasana Narapati/ ajêjuluk Jaladara/ ratu titising dewa di/ nênggih Sang Hyang Basuki/ pan jawata nayaka gung/ kacrita gêng wiyoga/ wit murcane ingkang rayi/ Sri Bathara Danardana ing Dwaraka//
  6. Sadalu anungku puja/ nèng pamêlêngan sêmadi/ antuk sasmitaning dewa/ têrang tyase sribupati/ byar rina surya kèksi/ luwaran gyannya manêkung/ têdhak mring langên tirta/ ujwala rêsmi sarwa sri/ sawusira sang nata umanjing pura//
  7. Ing sawusira busana/ alênggah srinarapati/ satata lawan kang garwa/ Kusumayu Erawati/ atab kênya ing puri/ kunêng gantya kang winuwus/ Arimbi sang kusuma/ kang anjok saking wiyati/ kang jinujug wurining daturêtnendra//
  8. Tan taha tu-[81]mamèng pura/ angrangu pipining kori/ prameswarindra tumingal/ tan samar umyat sang dèwi/ matur mring sribupati/ dhuh pukulun sang aprabu/ punika ri paduka/ Arimbi ing Pringgodani/ pramèswari tumêdhak tundhuk sang rêtna//
  9. Kang rayi nulya cinandhak/ sukèng tyas Dyah Erawati/ dangu-dangu kawistara/ yèn kang rayi marbês mili/ cuwèng tyas sang rêtna ngling/ paran yayi kang dadya gyuh/ alon binakta minggah/ ya ta Kusuma Arimbi/ ambruk lunggwèng pangkoning raka sang nata//
  10. Alara dènnya karuna/ sêsambate amlas asih/ kadruya srinaranata/sungkawane raja putri/ ya ta srinarapati/ anglêlipur mring sangamongkung/ ngrih-arih ing wacana/ mênênga aywa anangis/ yèn kadurus ing sungkawa tanpa karya//
  11. Bok ngantên sira pajara/ paran darunaning tangis/ umatur rêtna juwita/miwiti prapta mungkasi/ sirnaning Pandhawa ji/ wong sapraja lirtinulung/ dhahat pan karya eram/ ngandika srinarapati/ satêmêne yayi apan padha-padha//
  12. Sira kaelangan garwa/ layak akarya tyas atis/ dhuh bok ngantên mung sapira/ gunge susah ingkang ati/ kadangira yayi aji/ sirnane lawan arimu/ Sri Rara Bratajaya/ buh praptane rara pati/ sapiraa yayi rasaning tyasingwang//
  13. Nanging ana dayaning tyas/ kang ngadhêm-adhêmi ati/ adat yèn lunga barêngan/ lawas gêlis pasthi mulih/ ipemu yayi aji/ lir wangke kentar ing ranu/ iku samangsa-mangsa/ timbule pas-[82]thi barêngi/ wus adate bok ngantên ping pira-pira//
  14. Marma ywa kadora susah/ mêngko sun kang angulati/ ing sirnane garwanira/ pisah dènjênak atunggu puri/ ana kinarya pilis/ gêguyon kang kakangamu/ lêlungsèn angantia/ ing purnane padha nis/ srinarendra angandika mring kang garwa//
  15. Yayi Erawati sira/ dèn bisa ngaling-alingi/ sun arsa atinggal praja/ bok wadya tanya mring mami/ sun warahên lagya gring/ lawan tan sinawang wagu/ ywa karya sadayèng tyas/ sigra sang nata umanjing/ pamêlêngan asêmadi karsanira//
  16. Angêningakên ing driya/ panca waranya kawingkis/ sirna kang rasa pangrasa/ yèn Baladewa sang aji/ agampang dènnya murih/ kumpuling rêncana catur/ binuwang tan kêmrosak/ ya ta wau sribupati/ wus amuwus sirna saking pamêlêngan//
  17. Tan winarna lampahira/ sakêdhap pan sampun prapti/ ing wanci surya manglayang/ pan eyube sribupati/ jujug sajroning puri/ ing gyan pramèswari sêpuh/ garwa Narendra Krêsna/ kang ngadhaton Dwarawati/ sang rêtnayu Jêmbawati kang panêngran//
  18. Sang kusuma duk umiyat/ ing rawuhe sribupati/ gurawalan praptanêmbah/ parama radèn timbali/ Sêtyaboma Rukmini/ agupuh wus samya rawuh/ kalih sungkêmi pada/ sang rêtna karuna ririh/ luhira nêlêsi pangkoning raka//
  19. Sambate amêlas arsa/ adhuh kakang narapati/ mring pundi rayi paduka/ puwara aninggal dasih/ susulna awak [83] mami/ yèn têksih kêng aji njujug/ lamun rayi paduka/ bok wus tan kêna inganti/ gya ngêlalu kawula malbèng pancaka//
  20. Akathah sêsambatira/ sang dyah pramèswari kalih/ ya ta nata Baladewa/ angrês tyas miyarsa tangis/ surya bang maratani/ kumêmbêng netra kêbakluh/ jangga srêt gung manênggak/ datan bisa angangsuli/ panabdane sang rêtna mung têbah jaja//
  21. Jêmbawati wlas tumingal/ mring sambate ari kalih/ dadya lon ingkang wacana/ dhuh ariku wong rêspati/ tan beda sira yayi/ wulanguning tyas lan ingsun/ de padha among putra/ kabèh pan durung akrami/ mangka noradrêman tinunggu ing wayah//
  22. Balik mungguha pawaka/ kang lagyarda hruning hagni/ kang mangka sirêping panas/ ing rawuhe sribupati/ prasasat maosa di/ tirtamaya gungtumanduk/ yayi mring jiwanira/ ilang prabawaning kang gêni/ yènmungguha bantala kataman surya//
  23. Karya kang bumi bêlah/ prabawaning Sang Hyang Rawi/ mangka nulikawênangan/ ing rawuhe sribupati/ prasasat kang tirtaning/ bun raturatuning bun/ lumaku kapêtêngan/ jêng sinuhun angobori/ wong lumakulunyu srana lêlantran//
  24. Balik yayi payo padha/ nyawang karsaning sang aji/ paran ta ing karsanira/ dèn mituhu ywa gumingsir/ iku yayi kang pêsthi/ patut tinakon wong têlu/ tanpa karya karuna/ mung mundhak abêbingungi/ pakolihe gugah tyas kang gung rêncana//
  25. Inguni jêng srinare-[84]ndra/ kang lagya migêning dasih/ wanti-wanti ingpamulang/ mring sira kalawan mami/ dènsabar barang budi/ lantêguh sabarang wuwus/ panyimparing kagetan/ pikukuhing wong dumadi/ ing samêngko wong têlu barêng anyandhang//
  26. Marma yayi dèn narima/ mring hyang kang misesa kami/ sêranane ing panrima/ saranta lan na ya manis/ barang wêtuning budi/ kudu sarèh ing panêguh/ kang mêlêng ing pamawas/ iku margining patitis/ ywa sinêngguh ingsun mêmulang ing sira//
  27. Rèhning wong ginawe tuwa/ sapakoleh mituturi/ nahan Prabu Baladewa/angandika mring kang rayi/ Kusuma Jêmbawati/ timbalan sutaningsun/ ing prabu kadipatyan/ ana dayaning kang ati/ watarèngsun pantês yèn padha linakyan//
  28. Sang rêtna wus mijil sigra/ pawongan kang animbali/ mring putra Rahadèn Samba/ kang liningan wus lumaris/ kang kawarna ing margi/ duta wus panggih sang bagus/ wusnya matur ing karya/ gya kêrit tumamèng puri/ dyan ngabêkti ing uwa srinaranata//
  29. Ngandika Narpati Bala-/ dewa mring sang narpasiwi/ kulupangkatku sing praja/ karkatingsun mung angungsi/ ngupaya trangingati/ nèng wisma kataman bingung/ katêkan bibekira/ yayi Dèwi Pringgodani/ ambruk pangkon panangise tanpa kira//
  30. 30.     Mêngko ngungsi mring Mandura/ buh sor ungguling tangis/ umatur sangrajaputra/ mring uwa srinarapati/ pukulun jêng wa aji/ paran darunaning muwun/ bibi Arimbi sang dyah/ angandika sribupati/ lir dêdongènging purwa madya wasana// [85]
  31. Andikane srinarendra/ lir usadaning akingkin/ mring sang rêtna katri samya/ pamuwuse anêlahi/ ngandika sribupati/ saiki ing karsaningsun/ bok ratu katri padha/ sun gawarsa angulati/ usadaning tyas wong kataman cintaka//
  32. Parandene anèng praja/ ya anggung ngandhut wiyati/ anguran sun gawalunga/ tan nganggo suka prihatin/ sumambung Dyah Rukmini/ gumujênganyablèk jêngku/ luhung yèn makatêna/ aprasasat wus ngêmasi/pintên bêngi ing têmbe manggih raharja//
  33. Ngandika Sang Baladewa/ sira kulup dènabêcik/ tutupmu mring prapunggawa/ aja nganti akarya tis/ ngandika sribupati/ dènage yayi katêlu/ manjinga garbaning wang/ sigra buka sribupati/ pranajane ngalela katon gapura//
  34. Maneka warna rêtnendah/ awan sang rêtna umanjing/ kawangwang rêsmining pura/ katiga sênêng ing galih/ wus mentar sribupati/ anggêgananyamut-nyamut/ lir taruka pawanan/ saparan katubing angin/ ya ta kunêng gantya ingkang kawuwusa//
  35. Satriya Partatênaya/ kang linggar saking jro puri/ purendra Cintakapura/ kacarita pitung ratri/ dènnya ngambah wana dri/ murang margamunggah gunung/ lawan tri kawanira/ yèn lêrêm nèng jurang trêbis/ salin gambuh mari têmbange lêgondhang//

~ PUPUH XIV ~
G  A  M  B  U  H 

  1. Yèn rina anrang gunung/ lamun sayah lêrêm ing garumbul/ datan ajrih bêbayane ing wana dri/ kèh swara pating galêbrug/ singa barong tinggêlarong//
  2. Ya ta rahadyan sunu/ aningali rêsmining kang gunung/ tan patya gêngmiwah datan pati inggil/ [86] mung ujwalane ngênguwung/ ruyu-ruyuneingkang ron//
  3. Sumbaga raning gunung/ ana dhukuhe banjar anglangut/ tinon saking dohkaton wiwaranya sri/ tumrun akêkayon têpung/ tumpang pangngrêmbuyung kang ron//
  4. Sawetaning dhêdhukuh/ ana pasar swarane wong umung/ padolanemawarna saengga nagri/ kali mili mubêng têpung/ tirta mili tinonnyarong//
  5. Satêngêning dhêdhukuh/ pasawahan arata kadulu/ ana ingkangmrêkatak miwah mlêndhuti/ kalis ama lêmu-lêmu/ tinon lir jaladangayom//
  6. Ing ngarsa kang wana gung/ kêkayone akèh manggis dhuku/ jambu jirakpêlêm pakèl myang kuwèni/ pijêtan durywan kapundhung/ rambutan lan gowok dhompyong//
  7. Tan ana kang buron gung/ naming kidang kancil lan tarwèlu/ sakèh buron ama tan wani ngênggoni/ tikus luwak rase wêrgul/ padha manggon kangdoh-adoh//
  8. Yèn manuk mung drêkuku/ cocak kuthilang parênjak dêruk/ johan kathiksikatan putêr barênggi/ suwung walang ulêr sêmut/ mung kèndhêla lan kinjêng dom//
  9. Rêrênggyan jroning wangun/ kêkêmbangan kang samya ganda rum/ warna-warna ana bang kuning myang putih/ nèng jêmbangan gêdhah wungu/ sinêling traping pandokok//
  10. Dene pinangkanipun/ pisungsunge satriya gung-agung/ kang padha sihmrih puruhita sang yogi/ balumbang binata têpung/ mili swaranegêmrojog//
  11. Wadêr mas kang dèningu/ turut pinggir amangani lumut/ [87] ana umbulmancur muncar malbèng puri/ wisma lit piranti lamun/ sang wikusiram nèng kono//
  12. Tan kasêbut ing gunung/ mung dhukuhe pratapan ranipun/ Yêksaratapasebutan wong ngarani/ jêjulukira sang wiku/ Jayawilapa kinaot//
  13. Tan pêgat amanêkung/ tranging paningal wacana tuhu/ saking deningsinihan ing jawata di/ nèng ana rêsmining wangun/ wuwusên sang andon lamong//
  14. Tan sinêdya kalamun/ umarêka marang sang awiku/ kadi sakingkarsaning dewa linuwih/ apa sabdaning sang wiku/ lampahe sang prawira nom//
  15. Kadya wong mêndêm gadhung/ galuyuran tan ngambah dêlanggung/ dhasar sami tan dhahar tanapi guling/ saking sêdyane anglampus/ angupaya tan antuk don//
  16. Ya ta wau sang wiku/  mijil ing wisma marani gupuh/ ya ta wauKusuma Jahnawisiwi/ duk tumingal ing sang wiku/ lumayu nungkêmigupoh//
  17. Ing padanya sang wiku/ nulya binekta tumamèng dhukuh/ ingkangana ing wisma Endhang Palupi/ ibunira sang aprabu/ ingrancang Mas Gambiranom//
  18. Kagyat ing praptanipun/ ingkang rama anganthi Bimanyu/ dyan rinangkul radyan tansah dèntangisi/ Bimanyu manêmbah sampun/ sumungkêm padaibu nom//
  19. Pamuwune sang bagus/ de warna kathah empêring ibu/ rada widhung Kusuma Dèwi Palupi/ bawane kusumèng gunung/ cahyane padha mancorong//
  20. Sakêdhap Sang Bimanyu/ winasta-[88]nan kang putra Sang Prabu/ Gambiranom dêdêg pangadêge sami/ kulit angron pisang pupus/ solah tandang bawa kaot//
  21. Tandang tindaking suku/ solah asta twin obahing lambung/ bawawijiling sabda sora myang ririh/ ganggas bêrgas Sang Aprabu/ Bimanyu luruh pasêmon//
  22. Wusing purna pamuwus/ Dyah Palupi pangandikanya rum/ KakangSemar saanakira dènanglês/ ngasoa marang ing pungkur/ bok ana bukti ing pawon//
  23. Sigra-sigra wong têlu/ mring padhangan sumaji kang sêkul/ têlung bodhag jangan bobor rong kuwali/ kuluban nêm panjang munjung/ salayah sambêle lêthok//
  24. Linadèn cantrik pitu/ kontrang kantring prandene krêp kantu/ sayah muluk jaluk dulang turon miring/ gulu anggung tinalusur/ balêdhèh wadhuk ing oyog//
  25. Panakawan tri tuwuk/ kamlakarên tan bisa lumaku/ arsa marang kali ginendhong mring cantrik/ prentah adang godhog jagung/ nyambêl kukus kêlan kelor//
  26. Winuwus Partasunu/ anèng Yêksarata tigang dalu/ esuk sore suka myatlangêning wukir/ nèng botrawi siram kungkum/ mêntas myat puspitèngkêbon//
  27. Tumingal sêkar gadhung/ agrêronce manduk gandanya rum/ gungwinawang katon mêlok yayah bibi/ gandrung-gandrung myat malêtuk/malathi karya wirangrong//
  28. Ya ta sang kusumèng rum/ myat ing putra tansah amangunkung/ pinarpêkan pamuwuse nga-[89]rih-arih/ rinangkul binakta kondur/ praptèng dhepok arawat loh//
  29. Radyan salaminipun/ nèng pratapan tan kongsi umatur/ lêlakoning Pandawa sampun udani/ sang pandhita gung pitutur/ ing purwa madya praptèng don//
  30. Winulang wantu-wantu/ ing kadibyan pamunahing satru/ mibêr tan lar garing yèn angambah warih/ tan gèsang lamun katunu/ prabawane linuwih wong//
  31. Ngandika sang awiku/ sun pitutur kulup mring sirèku/ kalamun trahSaptarêngga iku pasthi/ lamun kataman rubiru/ sinikara padhaning wong//
  32. Walêse tikêl gulung/ tan ngamungkên kang sikara iku/ ing satêrah sumungkêm padaning sikil/ mring trah Saptarêngga suyut/ mangkaganjaran Hyang Manon//
  33. Kaya ta sang aprabu/ ing Ngastina lali mring sadulur/ asikara nyuraya para narpati/ tan kinêcêng walêsipun/ jêr Ngastina sasat rumpon//
  34. Ratune kadang satus/ minangka ram wadya lir bêkatul/ SribupatiBaladewa Si Sapwani/ ing Mandraka Sang Aprabu/ Dewabrata rêsi katong//
  35. Pagêr wiwide brukut/ Durna panggiringe kang mina gung/ ingkang mangka mina sagung pra narpati/ ing sabrang kabèh ngalumpuk/ mringPraja Ngastina rumpon//
  36. Yèn wus mina ngalumpuk/ sang narpati Pandhawa kang ngirup/ darahira ing têmbe ingkang ambukti/ tumêrah turun-temurun/ tan kasêlan jêr wis manggon//
  37. Paran margane luput/ Jêng Hyang Soman kang mong Pandhusunu/ Sang Hyang Soman mustikaning pra dewa di/ nuli kinanthèn [90]wakamu/ Badranaya dewa katon//
  38. Panyimpar pra karya dur/ panawa wisaning Hyang Naga gung/ marmakulup turutên pitutur mami/ mringa sukolima dhukuh/ pasanggrahan sabrang kono//
  39. Ana putrine ayu/ Suryadiwati rupa pinunjul/ iki pan mèh timbuleArya Pamadi/ ambilên putrine iku/ sira mulih sakaloron//
  40. Sapira bae kulup/ pangudange ing ramanta besuk/ kesthi têmên ayoga bisa nêtêpi/ kêkudangane ramèku/ watak Arjuna kang dènnggo//
  41. Sigra Sang Abimanyu/ ngabêkti mring eyang sang awiku/ lan ngabêkti mring ibu Dèwi Palupi/ sang rêtna ngaras ing êmbun/ anggung drês waspanya miyos//
  42. Wus lèngsèr sang bagus/ prapta jawining sanggar pra glitung/ ting jêrawil mangayubagya sang pêkik/ endhang ngadhang ing dêlanggung/ anyaoskên gantèn rokok//
  43. Sakèh ingkang pisungsung/ para endhang tinulak sêdarum/ nangismarang pra endhang gumulung siti/ ana lulur-lulur suku/ tan ngeman jaja ginablok//
  44. Sêmar saanakipun/ gurawalan anusul sang bagus/ ana endhang têlu samya anututi/ gujèk mring Ki Lurah Petruk/ nagih utange bêrondong//
  45. Kêcandhak pinggir lurung/ ginagewèng Pretruk salah ambruk/ anênapuk jêjak dugang anggabloki/ bêbêt kathok ora ngukup/ ting saluwir jendral katon//
  46. 46.     Garèng dènnya lumayu/ malbèng pasawahan tan kadulu/ ingkang potangsaking doh samya balangi/ sirah Garèng nora luput/ kêna balang cêplascêplos// [91]
  47. Ya ta sang among gandrung/ sirna pêpêtêng ruwêting kalbu/ kunêng wontên ingkang kawuwusa malih/ sinimpên têmbange gambuh/ durmarangsang kang gumantos//

~ PUPUH XV ~
D  U  R  M  A

  1. Kawarnaa sribupati ing Gumiwang/ sakundurira saking/ Batanakawarsa/ sangêt cuwaning driya/ cinarita tigang ari/ kadya kantaka/ atajin dhahar guling//
  2. Ingkang mangka sandeyaning driyanira/ ing karsa bok tinampik/ de sirnaning mêngsah/ tan mawi sarana prang/ marmanggung sumpêking galih/ mung Dahyang Druna/ kang anggung bêbolèhi//
  3. Ya ta wau wusing sirna duka cipta/ enjing miyos tinangkil/ anèng pasanggrahan/ pêpak punggawèng ngarsa/ kang cakêt kya patih kalih/ tan lyan sinabda/ mung dènnya cuwèng galih//
  4. Tan pantara ing jawi swara gumêrah/ praptaning catur mantri/ kang pinatah têngga/ kutha Cintakapura/ sigra tinimbalan aglis/ kapat wus prapta/ ngarsaning sribupati//
  5. Angandika Sang Prabu Suryaanggana/ mring punggawa kang prapti/ hèh pagene sira/ mulih dudu karsèngwang/ tan karana sun timbali/ manawa ana/ karya kang angluwihi//
  6. Ya ta matur manêmbah catur bupatya/ pukulun sribupati/ pramila kawula/ mundur saking pajagan/ wontên sinatriya prapti/ saking aldaka/ Kelasawarna giri//
  7. Ingkang apanêngran Bambang Partadewa/ atmajaning maharsi/ Sang Kilatarupa/ prapta jujug jro pura/ kawula dipuntimbali/ kang abdi sowan/ sakanca malbèng puri//
  8. 8)Amba lawan kanca sami dhinawuhan/ makatên kang wê-[92]wêling/ wis padha muliha/ ingsun kang ngrêksa praja/ sun iki mitra sapati/ lawan Pandhawa/ dudu karyamu yêkti//
  9. Matura mring gustimu Si Suryanggana/ dene kongsi mungkasi/ aturing punggawa/ sigra narik musala/ kapat punggawa binabit/ dening musala/ kapat sirah gumlinting//
  10. Sinampar ing suku sirah kapat mêsat/ tibèng glundhung tiba têbih/sigra Satrutama/ nyandhak gêmbung punggawa/ ginèrèt mêdal ing jawi/ ya ta sang nata/ dukane tan sinipi//
  11. Angandika marang Gajah Antisura/ sira dangdana aglis/ lawan anggawaa/ prajurit sawatara/ kêpungên Cintakapuri/ lawan miliha/ bocah buta kang bêcik//
  12. Buta mangka pangarêping lakunira/ nanging sira ywa kongsi/ wani malbèng praja/ dene ing karyanira/ bok Si Partadewa mijil/ têka jro pura/ iku sun kuwayani//
  13. Lakunira yèn kapranggul trah Pandhawa/ aja nganti sumingkir/ bandanên awya wal/ yèn budi patènana/ mrênaha papan kang bêcik/ sun dhewe seba/ mring rama sribupati//
  14. Sigra mundur Gajah Antisura/ sapraptanirèng jawi/ miji kang punggawa/ buta wusnya siyaga/ mangkat buta andhisiki/ sang nata budhal/sumiwa ing rama ji//
  15. Duk satêngah dina lampahe ki patya/ panganjur ingkang yêksi/ myatingkang sujanma/ lèrèn ngisor mandera/ buta gêbayan nulya glis/marpêki arsa/ têtanya kang lumaris//
  16. Kunêng ditya wuwusen Partatênaya/ lèrèn sor man-[93]dera sri/ lankawan têtiga/ myarsa swara kêmrêsêg/ lan mambu gandaning yêksi/18)sigra rahadyan/ jêjagan abêbiting//
  17. Abêborang nglumpukkên prajuritira/ têpung ngalang ngubêngi/ngisor myang gêgana/ Bimanyu wus kajiwa/ mring Hyang kangmisesèng bumi/ nahên saksana/ yêksa kèh andhatêngi//
  18. Pangarêpe yaksa pun Kala Prêmeya/ kang akèh jagèng wuri/ sang yaksatêtanya/ babo sapa ranira/ lan apa karyamu dening/ liwat nglêngkara/ lumaku marang margi//
  19. Anauri Bimanyu sun Partasuta/ sira buta ing ngendi/ lan sapa ranira/ tingkahmu gora godha/ kang tinanya anauri/ sun buta dêmang/ ayer ngiras pulisi//
  20. Sira apa sêntananing wong Pandhawa/ ngakua aja mukir/ yèn sirabêlaka/ dak-ganjar lungguh dêmang/ ngiras dadia gêlidhig/ Bimanyunabda/ sun putra Pandhusiwi//
  21. Kaponakan dening narpati Pandhawa/ arêp apa siranjing/ wil Prameyalatah/ kalingane ta sira/ bêburone gusti mami/ andadak minggat/ mring êndi gonmu ngungsi//
  22. Angungsia mring têlaking sang nagendra/ tuwin ing Suranadi/ mangsa ta wurunga/ kêcanthil nyawanira/ lah nuruta sun talèni/ Bimanyu mojar/ sira buta pêkathik//
  23. Kewan alas padhaning jêjinisira/ tan mawang myat sujanmi/ sun baguswarata/ sakojur tanpa cacat/ rupamu pating bêsasik/ pantês mung mangan/ bê-[94]buron ukur cacing//
  24. Krodha nyandhak suligi Kala Prameya/ Bimanyu kang binabit/ sumêbut akebat/ Partatanaya oncat/ kinayang dènira babit/ antuk landhêsan/ yêksa lir ginalintir//
  25. Tiba klumah yaksa sru angathang-athang/ Petruk kêbat nututi/ mripate Premeya/ cinocok ori carang/ yaksa anggung gobag-gabig/ tangi narajang/ tumandang mung andèrpati//
  26. Netra wuta anggung numbuk gora rupa/ ginuyu dening yaksi/ yêksa wira mangsah/ têlu barêng tumandang/ kinarubut Partasiwi/ dening tri yaksa/ tinubruk nganan ngering//
  27. Radèn Jayênggati tan kewran ing solah/ kinarubut ing yaksi/ anapuk andugang/ nampiling nêbak jêjak/ saya kèh yaksa ngêmbuli/ sigra rahadyan/ trêngginas anarik kris//
  28. Ditya ingkang ngarubut sinrang gumlimpang/ kagarut ganja mati/ Bimanyu malumpat/ mamrih papan kang padhang/ sigra amusthi jêmparing/ kang narawantah/ lumêpas mring wiyati//
  29. Kêthèn wendran bêlêg sumawur ngawiyat/ tibane lir garimis/ sêrsêg tumpa-tumpa/ nibani kang raseksa/ ting gulimpang bangkening wil/ atumpa-tumpa/ kang mlayu dèntututi//
  30. Sayêkti doh de rosaning kang [95] panawa/ wuwusên kyana patih/ têtindhih ing wuntat/ senapati manungsa/ manggala pangirit baris/ Sang Antisura/ kanggêg dènnya lumaris//
  31. Buta ndhêlik ing êrong tinuding panah/ ting talêsêp ngulati/ kacandhak tinanam/ mung busêk gumalimpang/ panah baut mandi-mandi/ upama udan/ binuncang dening angin//
  32. Sayêkti doh de rosaning kang [95] panawa/ wuwusên kyana patih/ têtindhih ing wuntat/ senapati manungsa/ manggala pangirit baris/ Sang Antisura/ kanggêg dènnya lumaris//
  33. Myarsa swara gumuruh gora gurnita/ kadya manêngkêr langit/ sumiyuting wrêksa/ ron kabur kamarutan/ tan dangu udan jêmparing/ adrês ing wiyat/ nibani kang prajurit//
  34. Wus anyakra Patih Gajah Antisura/ yèn wadya wil ing ngarsi/apranggulan kang/ satêmah wawan ing prang/ garjita rêkyana patih/ sigra amênthang/ panulaking jêmparing//
  35. Musthi ingkang bramastra nyandhak wisesa/ minantra wus umijil/ dahana angalad/ sungsun atumpa-tumpa/ dalêdêg wijiling hakni/ kumantar-kantar/ wrêksa wana kabêsmi//
  36. Kang sanjatanira wantah sirna gêmpang/ pinangan sanjata hagni/ kagyat Partasuta/ myat prabawa dahana/ sukèng Dyah Jahnawisiwi/ èngêt kataman/ cobaning sang maharsi//
  37. Ingkang eyang Begawan Jayawilapa/ tambah sudirèng galih/ sigra-sigra nyandhak laras/ ingkang panah warayang/ mênthang langkapnya gumêrit/ tumêngèng wiyat/ sanjata mijil angin//
  38. Gumaludhug prahara gora sinêrang/ bayu bajra tumindhih/ kèh patih sulaya/ wrêksa rubuh kaharah/ bramastra kabuncang angin/ hruning warayang/ sumêbut mobat-mabit//
  39. Sumpêk nampêk kapalêpêk wadya sabrang/ gègèr lumayu ngisis/ ngungsi senapatya/ Ki Patih Antisura/ têtêg tan nêdya gumingsir/ Bi-[96]manyu sigra/ marpêki senopati//
  40. Asta kiwa wiraga ngasta kang langkap/ têngên Hardhadhedhali/ alon atêtanya/ hèh sabrang ranmu sapa/ sikara nyidra ing jurit/ apa wus adat/ tan parikramèng jurit//
  41. Kagyat mulat mring bagusing radyan putra/ gèdhèk-gèdhèk ki patih/ gung angunjal napas/ nyakra dudu manusa/ groyok dènira nauri/ yèn tambuh mring wang/ ing sabrang sun pêpatih//
  42. Raningsun Patih Gajah Antisura/ taliti sutèng patih/ marmèngsun labuh prang/ jêr buta kancaning wang/ sapa aranmu wong sigit/ manawa sira/ jawata pindha janmi//
  43. Anauri ingsun putra Madukara/ satriya Plangkawati/ Bimanyu raningwang/ ya Arya Partasuta/ atmaja surayèng widhi/ Hendratanaya/ Badra siswa ya mami//
  44. Apèparab kyatingrat Jahnawisuta/ Pamadyasuta mami/ Sang Arjuna Weka/ Tenaya Widasmara/ atmaja Prabu Kalithi/ prawinaning prang/ Suraya andon rêsmi//
  45. Kadangingsun putra waranggana Surendra/ kabêh nêmbah ing mami/ Patih Antisura/ malongo duk miyarsa/ nauri gumuyu ngikik/ asugih aran/ tumpuk atumpang tindhih//
  46. Lah nututa wong bagus sira sun gawa/ milih mring praja mami/ ywa nganti kawêngan/ ing gusti srinarendra/ rabènana anak mami/ punjul sapraja/ têmbe dadia patih//
  47. Lurah Sêmar matur mamrih tumulia/ matêmpuh ing ajurit/ nyêmpal pang mandera/ pinanduk kêning jaja/ kagyat Antisu-[97]ra narik/ curiga nrajang/ Bimanyu pinrang kêris//
  48. Wanti-wanti panggocone kyana patya/ Bimanyu datan busik/ gigir lambung jaja/ jimpe rêkyana patya/ kang curiga gurèwèli/ akon malêsa/rahadyan narik kêris//
  49. Kalanadhah ki patih jaja kataman/ gumêbruk wus ngêmasi/ sigra pra punggawa/ wruh lurahe palastra/ gumrubyuk têmbang ginanti/ durma sinimpar/ pangkur ingkang gumanti//

~ PUPUH XVI ~
P A N G K U R

  1. Nêngna untabing kang bala/ kawuwusa Rahadèn Bimasiwi/ lalu pangupayanipun/ ngêmbara ing awiyat/ tyas kumêpyur myat lêbu mulêg lir lesus/ gumrah alas kaêbêgan/ garjita Sang Bimasiwi//
  2. Sangsaya niyub mangandhap/ kawistara kang udrêg ing ajurit/ tan samarpaningalipun/ kang rayi Partasuta/ kinarubut  kang mungsuh langkung sèwu/ dyan wong agung Pringgacala/ mangkrak krodhanya mawrêdi//
  3. Nguwuh sêsumbaring ima/ prabawa gung kumêlun gung kukus mijil/ dalêdêg wêtuning tutuk/ lir mêndhung kamarutan/ tinumpa ing prahara tumamèng mugsuh/ gumlêgêr swara gurnita/ rug kontrak kang bumi gonjing//
  4. Hèh kodhik sun tan pêpeka/ sapa ingkang sikara ing ajurit/ tadhahana wêwalêsku/ sun putra ing Pawênang/ Prabu Anom Têtuka jêjulukingsun/ iya Arya Bimasuta/ wong agung ing Pringgadani//
  5. Bêbayaning jumantara/ andhanu lar Arimbatmaja mami/ sun atmaja Bayusunu/ kapitra anrang têngah/ dènprayitna sigra Bimaputra niyub/ narajang têngahing [98] mêngsah/ dhupak napuk anêmpiling//
  6. Ngancik pundhak muntir sirah/ gulu jêbol jêrohan katut mijil/ kèh sinawatakên mungsuh/ mati ingkang katiban/ bubar kuwur ting salêbar kawur mawur/ wênèh ngungsi malbèng jurang/ dhrêsêl garumbul ori//
  7. Wuwusên Partatênaya/ Garèng Petruk miyat sirnaning baris/ lan akèh sirah gumlundhung/ gêmbung kèh gumalimpang/ wus anyakra yèn kangraka kang têtulung/ sigra Sang Partatenaya/ nguwuh sarta amrêpêki//
  8. Wus tundhuk lawan kang raka/ samya lênggah anèng soring waringin/ kalihe rangkul-rinangkul/ tanya Arya Têtuka/ witing aprang lawansangkaning kang mungsuh/ satriya Jahnawisuta/ matur purwa amungkasi//
  9. Lan matur wêlinging eyang/ Rêsi Jayawilapa andhawahi/ kinèn manjing purèng mungsuh/ pinriha manuhara/ lan putrining Suryanggana sangaprabu/ nuladha adate bapa/ jayaning prang olèh putri//
  10. Gathutkaca ngandika/ yèn mangkono  ingsun milu sirèki/ nadyan tumêka ing lampus/ aja pisah lan sira/ kasok têmên bok kaya kang wis kapungkur/ Bimanyu alon aturira/ mrih Rahadèn Bimasiwi//
  11. Kakang sih paduka mring wang/ sakêlangkung tumanêm pulung ati/ kalingga têlênging êmbun/ mugi sampun dêduka/ wit kawula lênggana yèn tinut pungkur/ bantu wuwus Lurah Sêmar/ ngaturke wêlinging kaki//
  12. Ing karyane rayi dika/ mangka pikat [99] rama dika kang anis/ timbalane sang awiku/ benjing prang pasanggrahan/ ing timbule rama dika radènbagus/ miwah rama jêngandika/ rahadèn ing Jodhipati//
  13. Ya ta Radèn Gathutkaca/ duk miyarsa aturing Saronsari/ kalangkung trusthaning kalbu/ lêsah-lêsuning ilang/ angandika mring kang ari Sang Bimanyu/ wis yayi payo binagya/ ing karya dimèn tumuli//
  14. Yayi maring pasanggrahan/ ingsun ingkang sumiwi Parta rêsi/ Gathutkaca sigra mumbul/ dêdêl ajumantara/ lamat-lamat lir kaendra nggayuh mêndhung/ jalada malang tinrajang/ buyar mawur katut angin//
  15. Partatênaya umangkat/ alon-lonan anggung nyilip ing margi/ kunêng gantya kang winuwus/ Sang Prabu Duryudana/ risêdhêngnya tinangkil pêpak pra wadu/ miwah para kamituwa/ Kurawa samya sumiwi//
  16. Karsane srinaranata/ mung anggunêm sirnaning Pandhusiwi/ eloke barang kadulu/ sabarang kari wadhah/ tan antara praptanira sang aprabu/ ing Gumiwang Suryanggana/ tan palarapan sumiwi//
  17. Ngarsaning Sri Duryudana/ rêrênggosan kadya soring ajurit/ angling Duryudana prabu/ mring Prabu Suryanggana/ hèh ki prabu dene agita praptamu/ kaya kang anêmu karya/ umatur sang narpasiwi//
  18. Pukulun srinaranata/ kawula tur uninga jêng rama ji/ abdi paduka kang tunggu/ Praja Cintakapura/ jinudhag mring satriya sajuga rawuh/ wasta Bambang Partadewa/ pinangkane saking [100] wukir//
  19. Pratapan Kelasawarna/ yoganira Sang Kilatrupa rêsi/ sêsumbare mila purun/ gusah catur punggawa/ pun Pandhawa ingakên mitra satuhu/ alabuh sabaya pêjah/ mêkatên gènira angling//
  20. Sira dudu mungsuh ingwang/ gustinira dènage konên prapti/ mantri jagi samya mantuk/ gita sanjang ing kula/ kamipurun lumancang karsa pukulun/ mantri pangrêksa sakawan/ sami kawula pêjahi//
  21. Pukulun jêng srinarendra/ sowan kula nyuwun pangèstu mugi/ kaèstrèna para sêpuh/ nyêpêng pun Partadewa/ kalilanana kawula amale ukum/ lan kadhaton ing Ngamarta/ yèn parêng kawula bêsmi//
  22. Ngandika narpa Kurawa/ mring Sang Wiku Dahyang Durna maharsi/ bapa paranta ing kayun/ karêpe putranira/ kudu-kudu anyêkêl kang anèng kadhatun/ matur Baratmadyaputra/ dhuh pukulun sribupati//
  23. Yèn putra paduka nata/ kang umangkat nyêpêng kang anèng puri/ kabaranang ing bêbêndu/ kang nama Partadewa/ kawula jrih ngarokos ingkang saèstu/ yèn karsa karaya-raya/ bok mênawi nêniwasi//
  24. Pun bapa botên angina/ kadibyane putranta sribupati/ prayogi sarèh ing kalbu/ waspada ing paningal/ kêdah ingkang sagêd matawis ing wangun/ ngandika Sri Duryudana/ manira bodho sirèki//
  25. Kang prayoga anyêktèkna/ Dhahyang Druna umatur mring sang aji/ raka paduka Sang Prabu/ Ngawangga Basusena/ kados bo-[101]tên dêdugining kalbu/ waskitha ing panggrahita/ lêbda mawang ing tyas lantip/
  26. Yèn pamawrate pun bapa/ Partadewa langkung saming janmi/ wondene sumanggèng kayun/ ing karsa Srinarendra/ Duryudana alon angandikanipun/ ring raka Dipati Karna/ nêdha kakang adipati//
  27. Jêngandika lumakua/ marang datulaya Cintakapuri/ yêktining jroning kadhatun/ ing mêngko ana ingkang/ wani ngrêngkuh wijiling wong têka gunung/ aran Bambang Partadewa/ ngaku sinudara dening//
  28. Rayi andika kang muksa/ yèku kakang jêngandika timbali/ paran sêdyane satuhu/ bangga rinampungana/ Bapa Suman pakênira dèn sabyantu/ lan kakang Dipati Karna/ Kurawa kang gantung kardi//
  29. Trusthèng tyas Dipati Karna/ piniji mring rayi jêng narapati/ dhêku sarwi lon umatur/ yayi srinaradipa/ dènsakeca ing galih pun kakang sanggup/ anggèndhèng pun Partadewa/ dènnya muwus Suryasiwi//
  30. Goyang jêngku sru sêsumbar/ mèsêm- mèsêm mangkana dènira ngling/ dhuh yayi ingwang sinuhun/ lamun benjing pun kakang/ botên bêkta mustakane wong ing gunung/ tan sumiwi ing paduka/ wirang miyat ing sujanmi//
  31. Eman alungguh dhêdhampar/ pêpantêse nguni awor pêngarit/ Rêsi Bisma lon amuwus/ Dipati Basusena/ yèn cêlathu ilang parikramèng ratu/ pêpantêse binalika/ Partadewa ingkang nyangking//
  32. Murdaning radetyatmaja/ ora patut ka-[102]soran ing ajurit/ Karna kucêm sigra mundur/ datan kongsi nyamêkta/ praptèng jawi nyengklak kudhanira mamprung/ pangkur kari panangkilan/ pucung têmbange gumanti//

~ PUPUH XVII ~
P  U  C  U  N  G 

  1. Kawarnaa kang nèng jroning têmbang pucung/ Bambang Partadewa/ lawan garwa wranggana di/ tuwin putra Sang Prabu Anom Têtuka//
  2. Partadewa ngandika mring garwanipun/ ingsun iki bakal/ dhayohan dhutèng narpati/ kang dinuta adipati ing Ngawangga//
  3. Sira iku mirantia ing sêsuguh/ ing jro miwah jaba/ ywa nganti ngisin-isini/ Kandhiraras mijil angrukti sugata//
  4. Partadewa angandika maring sunu/ Arya Gathutkaca/ kulup sira sun tuturi/ ingsun katêkan ing dhayoh anangsara//
  5. Poma kulup dèn mituhu lêkasingsun/ lamun duta nata/ arêp sikara mring mami/ sira aja wani têtulung maring wang//
  6. Aja ngaton sira dhêlika ing pungkur/ sigra Bimasuta/ mentar dhêlik ngintip-intip/ ing tyas kudu wêtu atarap ing karya//
  7. Ya ta wau Bambang Partadewa sampun/ mijil saking pura/ jumênêng soring taritis/ kawuwusa Adipati Basusena//
  8. Tanpa kanthi manjing palataran wong agung/ Sêngkuni nèng wuntat/ nusul napas kêmpis-kêmpis / jinaganan Kurawa angunjal napas//
  9. Bambang Partadewa mêndhak lon umatur/ nêdha carakendra/ paduka manjing puri/ kula ingkang nglêladosi ing paduka//
  10. Sribupati Karna bêngis ngandika sru/ apa sira ing-[103]kang/ jênêng Partadewa rêsi/ gya umatur tan kalih naming kawula//
  11. Nama Partadewa mung kawula tuhu/ miwah kang Pandhawa/ yêkti tan liya kang abdi/ ingkang rusak kang rinusak mung kawula//
  12. Adipati Karna mèsêm nolih pungkur/ angling mring kang paman/ nêdha paman dika pikir/ punapi ta wontên wong angrangkêp karya//
  13. Gèbès-gèbès kyana patih lon umatur/ bêbasan ngalêntar/ bok gih sampun dipungalih/ gya tumuntên dhawuhna kang pangandika//
  14. Partadewa ngrumiyini manabda rum/ bok inggih sumangga/ lajêng umanjing jro puri/ ing sakarsa supadi nuntên kalakyan//
  15. Sigra wau wus manjing pura wong agung/ tata dènnya lênggah/ atembokparêkan cèthi/ ingkang samya ngrakit samya ajuning sugata//
  16. Ingkang rasa sêgêr lêgi myang rum-arum/ Sang Narpati Karna/ durung nganti dèncarani/ ting karompyang Kurawa dènira nadhah//
  17. Partadewa alon panêmbramanipun/ dhuh sang adipatya/ kawula atur basuki/ duk nèng praja ing marga praptèng wusana//
  18. Anauri Karna mring atmaja wiku/ ya Ki Partadewa/ bangêt panarima mami/ ingsun malês pambagya marang ing sira//
  19. Hèh Ki Partadewa ing karya sun cancut/ wit ing praptaningwang/ dinutaing sribupati/ amaringakên sabda pangèstu mring sira//
  20. Gya andhêku wiku putra lon umatur/ sabdaning rayinta/ asih pama ing basuki/ sakalangkung kapundhi kalingga murda//
  21. Mung mênawi wontên karsa kang mrih ayu/ Narapati Kar-[104]na/ pangandikanira bêngis/ hèh Ki Parta timbalane Srinarendra//
  22. Sapa ingkang nyuraya marang sirèku/ apa karêpira/ dene liwatkumawani/ anrang baya kuwanènmu tanpa taha//
  23. Praptaningsun animbali ing sirèku/ yèn nuntut dak banda/ sira bangga sun patèni/ mèsêm-mèsêm wiku putra lon turira//
  24. Dhuh sang prabu mila amba kamipurun/ tingkah kang mangkana/ anrang baya kumawani/ anjudhag ming mantri kang rumêksèng praja//
  25. Awit pun Pandhawa pawong mitra ulun/ tan mantra mêmitra/ lir nunggal sayayah wibi/ liya saking mêkatên tyasing pandhita//
  26. Pakartining têtulung ing kawlas ayun/ sami lan narendra/ wajib angrêksa kaswasih/ yèn narendra têtulung sarana aprang//
  27. Yèn pra wiku mung puja miwah pitutur/ mangka pun Pandhawa/ tan dosa dhahat pinurih/ sinangsara marma kawula sumêngka//
  28. Sapikantuk nanggulang pakaryan pra dur/ lan pamyarsa kula/ Sri Duryudana Narpati/ nak ing dulur lan narpati Ngamarta//
  29. Datan eman têka kolu murih lêbur/ nanging dhatêng layak/ awrate rêbut nagari/ pantês supe rinewangan mèt suraya//
  30. Jêr wadyane sadaya pan êmpuk-êmpuk/ arêp mêngku praja/ wêdi ananggulang jurit/ golèk sraya olèh ratu atos jênang//
  31. Malih dipun têrang tan nyambut pangrungu/ paduka punika/ sadulur anunggal bibi/ gumrahing wong dadi têka aji mulya//
  32. Duk winatêk Kunthi wêtêng-[105]e malêmbung/ liwat dora cara/ aji bisa dadi bayi/ congèr-congèr linabuh marang samodra//
  33. Wontên malih mêdal saking adatipun/ lair ingkang jabang/ marmane mijil sing kuping/ saparane kinelenan gagang lanang//
  34. Sadèrènging dewasa gorohe ngumbuk/ mangka rahsaning hyang/ dumunung ingkang prakawis/ kenging uga kinaryan rahsa sêkawan//
  35. Tutuk grana karna parji cangkêm catur/ manggone kang rahsa/ nanging parah kang umanjing/ lêgi gurih ning tutuk manggoning rahsa//
  36. Rahsèng grana bangêr bacin wangi arum/ mung rahsa nèng karna/ mèh padha kang nèng parêji/ yèn kêlêbon kêkilar rahsaning nikmat//
  37. Yèn parêji mung salumrahing winuwus/ wit punika mangka/ kaelokaningHyang Widhi/ yèn kataman lêgi gurih tanpa rasa//
  38. Kula sirêping atur bok kajalungup/ kados yèn kolua/ mring Pandhawa wus tanpa sih/ jêr paduka kadadosaning sukêrta//
  39. Sadangune sang wikuputra dhoreng wuwus/ Narpati Ngawangga/ miwah Ki Patih Sêngkuni/ pra Kurawa ngantuk ngorok sêsênggoran//
  40. Ing wêkasan wiku putra dènnya muwus/ Sri Karna anyêntak/ gêbyak asta asru runtik/ tan saranta sinikêp Sang Partadewa//
  41. Pan gumapruk lir sidhakêp udrêg kukuh/ nanging tanpa lawan/ mêksa wanti-wanti banting/ Patih Soman jumbuh susure malêsat//
  42. Kawuwusa Bimaputra kang nèng pungkur/ myarsa swara gita/ [106] sigra dènira umanjing/ pinapakên ing rama Sang Partadewa//
  43. Rinarapu dènira arsa têtulung/ nahan wiku putra/ Kurawa wus dènsabdani/ padudona Kurawa lan sanakira//
  44. Mung Sri Karna kang inguja karsanipun/ riwusnya sinabdan/ Kurawa lir turu nglilir/ barêng ngêbyak barêng surak barêng mêngsah//
  45. Niba tangi ing palataran padha gêlut/ kang jambak jinambak/ dhupak nyongkol anampiling/ gêgamane kabèh padha kapalêsat//
  46. Kang dènidak gulune ilate mêtu/ kèh mripat kasipat/ irung buntus kuping suwir/ Arya Soman binuru ubêng-ubêngan//
  47. Kaku tyase manjing urung-urung banyu/ kalèn nuju matang/ mukanggung kasaban warih/ nglangak sundhul bali mundur sinogokan//
  48. Kawuwusa nata Karna langkung bêndu/ nyandhak kang sanjata/ narawantah wus kapusthi/ duk lumêpas wiku putra tangkis asta//
  49. Kang sanjata prabawa tinulak wangsul/ nibani Sri Karna/ kumarutuk lir garimis/ wusnya ambruk Karna karoban ing panah//
  50. Kakuning tyas têmah kantaka sang prabu/ Kurawa ting glimpang/ ting galêrêng ting karêmpis/ Patih Soman mundur saking marga toya//
  51. Duk umiyat Kurawa pating galuntung/ sigra Partadewa/ marpêki Patih Sengkuni/ alon nabda hèh palibaya dènenggal//
  52. Pra Kurawa dènmota ing ngekrak gupuh/ [107] Narpati Ngawangga/ tinumpangna ing turanggi/ rinompoha tumuli sami mundura//
  53. Palibaya  umatura ing sang prabu/ manira suwuna/ pangaksama mring sang aji/ dene para Kurawa manggih sangsara//
  54. Nanging dede saking manira satuhu/ wit karsa priyangga/ dhêndhaning sikaring janmi/ lan katura kawula asung yu bagya//
  55. Kawuwusa Sangkuni sawadyanipun/ sabên saonjotan/ lèrèn kang samya lumaris/ mêmêtèki Kurawa kang munggèng ikrak//
  56. Nata Karna ing samarga-marga kantu/ kondur mring Ngawangga/ ning marga têmbange salin/ mari pucung kang gumanti maskumambang//

~ PUPUH XVIII ~
MASKUMAMBANG 

  1. Kawarnaa kang tapa gupita giri/ pratapan Sumarma/ kiwaning pinggir jaladri/ adoh dhukuh mung prak alas//
  2. Kèh bêburon banthèng andanu mêraki/ singabarong warak/ tuwin kang buron jaladri/ gung saba midêr pratapan//
  3. Garudha gung mibêr midêr anganglangi/ tan ana tanduran/ kêpoh randhu alas wringin/ pinggir samodra siwalan//
  4. Dhuwur-dhuwur jajar tan kêna winilis/ padha sinusuhan/ garudha munya ting krêlik/ marga sinaba ing janma//
  5. Kang martapa pandhita awarna yêksi/ adêdêg pidêksa/ têgêse sêdhêng gêng inggil/ netra apindha baskara//
  6. Grananya gung tutuk cawak waja ngrungih/ siyung ngapurancang/ karnanya apindha hèsthi/ jaja gêblak sêmu wijang//
  7. Gumbala gêng godhèg wok simbar jaja brit/ asta meng-[108]kol cêndhak/ dariji gêng sakurahi/ kênaka gèpèng lir bêndha//
  8. Susu kopèk wêtêng jêmbluk bokong nyênthing/ suku penthong cêkak/ kêbak wulu klangsrah siti/ dlamakan pindha pêpisan//
  9. Ajêjuluk Kesawa sang maharêsi/ lawan cinarita/ arine sajuga èstri/ warna sor wrangganèng swarga//
  10. Kang panêngran Kusuma Humandadari/ wus tan kêna ngucap/ candraning sang ruming sari/ sabarang bêcik kang tinrap//
  11. Kabèh-kabèh sakojur rêtuning bêcik/ tapaning sang rêtna/ lan kang raka anyarêngi/ arêpa nadhahana//
  12. Lamun dalu dêdamar ujwalèng sasi/ mangkya sang pandhita/ lagya amêsu sêmèdi/ tapa mati jroning gêsang//
  13. Anyirnakkên pancadriyanya sang rêsi/ tan myat tan miyarsa/ rasa pangganda piningit/ cipta osik kabèh sirna//
  14. Mung angêmpêl kumpule ywa kongsi gêmpil/ lan angga priyangga/ lamun panêmbahe milih-/ milih kang êndi sinêmbah//
  15. Yèn nêmbaha ing sêsamaning dumadi/ dene tanpa ngrasa/ yèn nêmbah ing dewa luwih/ dewane sapirang-pirang//
  16. Lawan dewa yinoga Hyang Ujwala tri/ iya Sang Hyang Jagad/ mêngku wiji misesani/ bantala miwah akasa//
  17. Wujude kang dènrasani/ marma kasangsaya/ subratane sang maharsi/ waspadaa warnaning Hyang//
  18. Marma wus samadya candra sang maharsi/ dènnya tapa pêjah/ datan obah datan mosik/ anglir tugu sinukarta//
  19. Mêmpêng dènnya mrih sampurnaning du-[109]madi/ pamoring Hyang nunggal/ ywa nganti silih-sumilih/ sanalika sang atapa//
  20. Adrêng mêrdêng jiwa linggar saking jisim/ marma ingaranan/ jisim wus koncatan dening/ Hyang Suksma linggar sing angga//
  21. Duk maksihe dumunung ingaranan jalmi/ cuwèng tyas Kesawa/ miwah Dyah Uman Dadari/ myat ing raga karigana//
  22. Panuruning caritaning dhalang ringgit/ pêcating kang nyawa/ suwe yitma anunggoni/ sru dènnya anguman-uman//
  23. Gumarunggung ngundhamana yitma kalih/ marang raganira/ duk tinurun sastra warih/ nuju têmbang maskumambang//
  24. Kang mangkono nora dèntulisi/ mrih bok tinuladha/ têka yitma  muringmuring/ saiba duk aran janma//
  25. Wusing purna yitma dènnya muring-muring/ tumulya lêlampah/ kèh dinulu amarnani/ yèku pan uga tiningal//
  26. Hyang wisesa yèn wis lingga saking gaib/ paran nganggo marga/ têka nganggo amêmilih/ rêp mring wisma sangka ngomah//
  27. Arêp lunga mêntas ingkang dènparani/ mêngkono ing rasa/ antêpe kang mardi tulis/ ing driya tan sêmang-sêmang//
  28. Parandene isih ana kang pinêthik)/ jêr ginawe sêpa/ tuladha sasmitèng pati/ mangkana kang cinarita//
  29. Sang Kesawa lan Kusuma Mandadari/ anon pakarangan/ saking doh dinulu asri/ katon munggul gapuranya//
  30. Gapura mas pinathik-pathik rêtna di/ tuwuhan têmruna/ ya ta wau Mandadari/ kèndêl dènira lumampah//
  31. Lon matur mring kang raka ngasih-asih/ iku kakang sa-[110]pa/ kang dumunung katon iki/ Kesawa lon lingira//
  32. Iku rara pêpancèning pra maharsi/ tuwin para raja/ sanadyan wiyahing  janmi/ bisa dumunung ing kana//
  33. Yèn pandhita kang tansah muja sêmèdi/ tan lyan kêring kanan/ mungkul ing tyas anêtêpi/ sapakartining pandhita//
  34. Yèn narendra uga padha lan pra rêsi/ mung sejening patrap/ pandhita alul sêmèdi/ betah luwe cêgah nendra//
  35. Ora mêngêng pangèsthine marang dewa di/ gêlising pangucap/ tuladhane wus mrêpêki/ narpati miwah pandhita//
  36. Ingkang padha ngantêpi karsaning widhi/ kaya ta pandhita/ sang Begawan Wrahaspati/ Bagaspati kalaludra//
  37. Iku padha tinitah sipat rasêksi/ tan mung iku rara/ yèn kang jumênêngnarpati/ Mantili Prabu Janaka//
  38. Srinarendra ya padha raja narpati/ kang padha ginanjar/ suwargane kêna milih/ padha aloka sawarga//
  39. Kang siranon iku tan kêna pinilih/ ujêr wis pinacang/ ing wêca pinanci-panci/ kang bakal duwe sawarga//
  40. Lamun ana satriya lêbda sêmèdi/ têranging paningal/ luwih kang para maharsi/ sinuraya ing jawata//
  41. Yeku ingkang pancèn kêna angênggoni/ siniwi wranggana/ umaturUmandadari/ ngêndi araning sawarga//
  42. Angandika yaksa Kesawa maharsi/ araning sawarga/ gapura kang dinomêri/ ran sawarga Tejamaya//
  43. Ya ing Tinjomaya swarga dènarani/ ya ta ngandika/ Kusuma Mandadari/ bok aku iki lan sira//
  44. Ginanjara sawarga ingkang kadyèki/ lah saiba kakang/ mêthangkrusku angênggoni/ angling Bêgawan Kesawa//
  45. Seje têmên lan karêpku iki yayi/ sèwu no-[111]ra sêdya/ tinikêle ping sakêthi/ rupendah kang luwih ika//
  46. Lo kapriye kakang ujarmu nyalindhit/ kakang kaya ngapa/ pangarêparêping ati/ mêtua ingkang mangkana//
  47. Sang Kesawa ngujiwat alon dènnya ngling/ yayi kadangingwang/ pindha karya ing pamikir/ winanti-wanti pinajar//
  48. Wèwuruke priyangga marang pribadi/ minangka pusaka/ tan ngalèwèng sun antêpi/ tan rêna lamun ginanjar//
  49. Sapa ingkang ginanjar sapa ingkang paring/ malah agawea/ kang dadi sênênging ati/ jêr ika kabèh ya ingwang//
  50. Mangka têmbe ana kang suka pinaring/ swarga Tejamaya/ sun tarka kurang patitis/ kêna sinamuring dewa//
  51. Basa teja wêwayangan kang sayêkti/ mayèku ujwala/ têgêsing ujwala yayi/ cahya kang gumilang-gilang//
  52. Matur malih sang raka lirih/ sun kêpingin kakang/ lumêbu sawargan iki/ saiba endahing warna//
  53. Nulya laju lampahe kang yitma kalih/ kunêng kawuwusa/ kang nèng jroning mandragini/ salin têmbang dhandhanggula//

~ PUPUH IXX ~
DHANDHANGGULA

  1. Cinarita kang nèng jroning puri/ puranira Sang Hendratanaya/ jawata nata lungguhe/ anênggih ajêjuluk/ Sang Bathara Prabu Karithi/ siniwèng para garwa/ pangarsanya catur/ jêjuluk Rêtna Supraba/ putra Hendra Wilutama ingkang rayi/ Sambu ingkang pêputra//
  2. Lêng-lêng Mandanu ingkang sumendhi/ Lêsmanantaka jangkêp sêkawan/ Brama ingkang ngyogakake/ punika kinawayuh/ lawan Drê-[112]sanala kang rayi/ kang anèng jroning garbanira Pandhusunu/ akathah garwa ampeyan/ cinarita tiga ingkang wus sêsiwi/ kapat Wara Supraba//
  3. Supraba wus pêputra kêkalih/ ingkang sêpuh Sang Bimawicara/ luruh jatmika solahe/ nunggil watêkanipun/ lan kang rama Prabu Karithi/ karêm mring kasatriyan/ kondhang linalancur/ kêkêmbange Surantaka/ kèh  pra widodari brangta mring sang pêkik/ sumêngka tur pralina//
  4. Ingkang rayi Dyah Minangkawati/ nunggil ibu lan Bismawicara/ lan kang ibu kèh èmpêre/ muka kulit amulu/ tindak-tanduk sabawa sami/ marma dadya laela/ kèh jawata gandrung/ Rêsi Wilutamaputra/ mèh sawarna lanraka Suprabasiwi/ Nayamurdhama atrang//
  5. Tyas ngumalaa mustika manik/ angluri mring pambêkaning eyang/ lumuh mring pakaryan rame/ karêm puja manêkung/ ingkang rayi Radèn Wisagni/ Tenaya Drêsanala/ miwah arinipun/ nama Rêsi Wisangkatha/ ambêranyak bawa tênagane nyami/ cahya andiwangkara//
  6. Cinarita Sang Prabu Karithi/ kang siniwi pra garwa wranggana/ salami tan kadi mangke/ netya kucêm mawêlu/ lir purnama ingkang mangsa tri/kataman ing jalada/ ing satêmah kusut/ dadya tyasing kang pra garwa/ samya labuh kamigênaning prihati-[113]n/ rêrêp sirêp nir bawa//
  7. Datan ana kang girang ing galih/ ting palongo kèh ngalalar jangga/ anguwêt-uwêt drijine/ ngunjal napase ngangsur/ kèh bêbisik rowange linggih/ duk nèng gupita rêtna/ bok kèh tan sinarju/ ya ta dyah Hendratanaya/ anrangbaya nir weka umatur ririh/ asrêt kadya karuna//
  8. Dhuh pukulun Hyang Bathara mami/ sampun dhahat akarya sandeya/ rêngu paran darunane/ taha kawulanipun/ yèn ajriha kataman runtik/ nadyan praptèng pralina/ kawula umangguh/ sumêlaning manah amba/ yèn paduka tan kawuryan duk sumiwi/ ing ngabyantara nata//
  9. Lêpating atur kawula mugi/ tinrapana tikêl ing patrapan/ kumawawakawulane/ atanapi kalamun/ giyuhing tyas èngêt kang rayi/ rumêksèng Madukara/ adhuh paran sampun/ rikuh têmah karya rimang/ myang paduka kawula rêksa sayêkti/ lulusing tyas kawuryan//
  10. Yèn kadurus sungkawaning galih/ botên wande karya rênguning rat/ kèh gara-gara têmahe/ dhuh wêlasa sinuhun/ kayangane pra widodari/ kapanduk ing blêkdaba/ kawah lir katunu/ dhaharên atur kawula/ angowêla pukulun panutan mami/ têmbe praptèng wasana//
  11. Nahan tuwuh wêlasing kang galih/ dadya arum ing waca-[114]nanira/ kabèh kêkasihku dhewe/ aywa na salah surup/ taha lamun dinukanan dening/ sang hyang siniwèng dewa/ miwah panangguhmu/ yèn kangên mring garwa putra/ iku luput satêmêne iku yayi/ kataman ing pawarta//
  12. Wus kawêntar dewa kang anangkil/ yèn dewaji ing Cintakapura/ lumèngsèr saka prajane/ kajudhag dening mungsuh/ têka sabrang prawira sakti/ prajane ing Gumiwang/ jêjuluking ratu/ Maha Prabu Suryanggana/ abêbala bacingah guna ing jurit/ marga bêdhahing praja//
  13. Katuwone yayi awak mami/ anèng Tejamaya wus wibawa/ siniwi wranggana akèh/ tan eling mring sadulur/ pijêr rinob pra widadari/ gabug têmên mring kadang/ kalingan linuhur/ nèng sawarga mong asmara/ iku yayi kang dadi susahing ati/ saiba loking dewa//
  14. Ênêngna Sang Prabu Karithi/ kawuwusa yitmaning Kesawa/ lan Mandadari yitmane/ wus tumamèng kadhatun/ tyas kumêpyur Umadadari/ miyat sang awibawa/ mèsêm jroning kalbu/ sang dyah matur ing raka/ sapa iki kang pinarêk widadari/ ngêdhèngkrèng lir jamita//
  15. Sang Kesawa alon nauri/ aja baribin pangucapira/ yèn karungu lalar gawe/ sêmune kaya wêruh/ marang sira tuwin mring mami/ angling kusuma yitma/ patute wong iku/ [115] maripate kabuwanan/ calinguke budhêge ingkang ngranuhi/ kêtara ing lêledha//
  16. Apa iku kang sira arani/ satriya kang katrimèng panêdha/ sapa kakang ta wong kuwe/ Kesawa alon muwus/ iku yayi Prabu Karithi/ satriya Dananjaya/ ya Tenaya Pandhu/ pamadyaning kang Pandhawa/ ya mulane tinarinan widadari/ mukti nèng Tejamaya//
  17. Pinutra mring Sang Hyang Surapati/ nalikane katêkan prangmuka/ ing Imantaka prajane/ nanging arupa diyu/ Sang Nirbita araning aji/ iya Prabu Newata-/ kawaca jêjuluk/ tapa ning wukir Drakila/ sinuraya amunah sang narpa yaksi/ margane katarima//
  18. Anauri yitma Mandadari/ iku jawane kang aran Parta/ eman têmên ing baguse/ sêkti prawira punjul/ linuwih lan samining janmi/ nganti pinutra marang/ sang jawata prabu/ jawane wong iku kakang/ ora ana wong bagus têrusing ati/ akèh bagus nyênyêlang//
  19. Topèng kayu ginawe nutupi/ nadyan gruwung picak tan kawangwang/ sok katona dhèngklèh-dhèngklèh/ Kesawa jawil muwus/ ah lo sibèng aja baribin/ mêngko rak kapiyarsa/ nolih sang rêtnayu/ sangsaya sru dènnya mojar/ sira kakang maido pitutur mami/ iku wong yèn mungguha//
  20. Woh-woh-[116]an kang sinawang wêrna di/ wohing bolu tuwin wohing ingas/ dinulu ngêpengenake/ tanpa rasa woh bolu/ yèn woh ingas têmah gatêli/ bagus jaba jro wisa/ èmpêre wong iku/ watêkke goroh lalenan/ rada dhêndhêng imul bêcike sathithik/ maido rada cupar//
  21. Marmaningsun gêlêm angarani/ goroh lalèn saèn dhêndhêng cupar/ wis ubaya lan bojone/ sinêksèn ing dewa gung/ melik mukti rabi habsari/ lali ing pangrêncana/ gampang binalilu/ prajane kênèng sangsara/ ora wêlas bungah myat brana hapsari/ kinasih ing jawata//
  22. Ya ta sadangunira samya ngling/ yitma loro narpa Hendraputra/ datan samar satêmêne/ rinasan trang pangrungu/ langkung krodha Prabu Karithi/ nalikarsa tumandang/ yitma sang don wuwus/ kang rayi binêkta mlajar/ Sri Karithi tan ngandika anututi/ saparan tinut wuntat//
  23. Lamun rikat dènira nututi/ yitma loro umêsat lir kilat/ sayah kêndho pamburune/ yitma tamban lumaku/ Sang Arjuna sangsaya runtik/ wuwusên waranggana/ sadaya wulangun/ têmah matur Batharendra/ tan winarna gunême Hyang Surapati/ ya ta Hendratanaya//
  24. Sinêngka dènira anututi/ yitma kêbat umêsat lir kilat/ tan antara ing praptane/ inggyan raga sih lungguh/ datan owah ra-[117]kit sêmadi/ ya ta ing praptanira/ yitma ing tyas ngungu/ mangkana andikaning tyas/ hèh rubaya paranta karêpirèki/ de karêm amigêna//
  25. Sun kapati asih mring sirèki/ sun rewangi têkên-têkên jaja/ suku janggut pocapane/ ênggonku) analusur/ marang sira supaya bêcik/ sumuk sira sun guyang/ sukêrta lumuntur/ gung sun trapi gandawida/ supayane rêsêpa kang myat sirèki/ mèmpêra ran manusa//
  26. Lamun atis sira sun kêmuli/ arêp tumindak sun tuntun sira/ arsa myat sun tuduhake/ arêp myarsa ing wuwus/ sabdaningsun kang anggung mêtik/ arsaa sapocapan/ padhaning tumuwuh/ ingsun kang paring sarana/ arsa lêbda ing ganda kang arum bacin/ supaya wignya wijang//
  27. Tumraping tutuk bisaa milih/ rahsaningsun gumadhuh ing sira/ têmah mangkene dadine/ paranta wêwalêsmu/ gonsun asih mring sira iki/ sun saguh tarubaya/ tuhu prasêtyamu/ ujare tan gêlêm pisah/ mulya papa wêkasana karsa pribadi/ angêmbari maring wang//
  28. Dhuh rubaya tan roro sun iki/ tan bisa lamun sirarsa nimbang/ sira ing êndi sangkane/ sirarsa ngudi tuwuh/ ulihira marang ing êndi/ ananira saking wang/ ulihmu maringsun/ sinigêg wuwuse yitma/ ri kang jisim tumênga kadya ningali/ Kesawa anggarjita//
  29. Apan yitma karo wis umanjing/ marang raga ka-[118]gèt wus waluya/ lir supêna sakarone/ lênggah apungun-pungun/ Mandadari angêjum weni/ wênga nanggung ing ucap/ pinaripurna wus/ ujwala pindha purnama/ gya sumandhing ing raka sang yaksa rêsi/ sêsèndhèn bau kiwa//
  30. Tan antara Sang Prabu Karithi/ dumarojog ngarsane sang dwija/ ing tyas arda dêdukane/ de kang garwa kadulu/ lèyèh-lèyèh bauning yaksi/ dadya sru angandika/ marang rêsi diyu/ hèh sirèku buta apa/ dene wani alungguh lan garwa mami/ baya bosên myat ing rat//
  31. Sang Kesawa gumuyu sarwa ngling/ hèh ko janma mojar nora pakra/ yèn kang sabênêr-bênêre/ rak aku sing cêlathu/ wèh pambage marang kang prapti/ mangsa kayaa sira/ wuwuh ngaku-aku/ sira ngakua ranira/ Sang Arjuna nauri sun iki/ narendra Hendraputra//
  32. Sun Pandaming rat surayèng bumi/ winênang ganjar nyiksa pra dewa/ Arjuna iya Pamade/ Parta Palguna ingsun/ Dananjaya Wira Jahnawi/ Janaka ya Pamadya/ Arya Pandhusunu/ mlengeh Bêgawan Kesawa/ asru mojar olèhmu kulak nèng êndi/ ing sajinahe pira//
  33. Wis ping pira sun mring pasar ngiri/ golèk jênêng satu tidhak angsal/ bok ya nêmpil têlu bae/ pilihna sing radampuk/ angling malih sang yaksa rêsi/ hèh biyêt apa ingkang/ kok sêja praptamu/ yèn mung nguyangake aran/ Sang Arjuna nauri [119] wacana wêngis/ hèh buta praptaningwang//
  34. Duk ing mau sun lagi alinggih/ nèng suwarga anèng wong kang prapta/ sun sêngguh dewa têkane/ bok arsa banjêl wahyu/ kari-kari anganggo kanthi/ kanthine kang ginawa/ iku pan garwaku/ tur garwaku sing pêng-pêngan/ jaka lara atmaja Basudewa ji/ panêngran Dyah Sêmbadra//
  35. Nusul sun sêngguh kangên mring mami/ mung sadhela kalepat alunga/ wong lanang bêbarêngane/ sun nut saiki jêbul/ malbèng kene iku kang linggih/ sun jaluk garwaningwang/ Kesawa sumaur/ aku tan wruh garwanira/ nanging iki mau ana wong kang prapti/ aran Sang Jatilingga//
  36. Prapta banjur angwènèhkên rabi/ iya bênêr arane Sêmbadra/ jare wis bosên ujare/ Sêmbadra sinrah mringsun/ ewadene tarinên dhisik/ lamun Sêmbara arsa/ milu ing sirèku/ yèn tan gêlêm bae aja/ sira pêksa sun rewangi takêr gêtih/ singa ingkang tiwasa//
  37. Sang Arjuna dumadak nuruti/ angrêrintih patanyaning garwa/ biyung kulup ayo muleh/ pagênê ta sirèku/ kadingarèn têkonmu salin/ gêlêm winêngku ing lyan/ tur asipat diyu/ lali mring ubayanira/ apa ora wêlas mring sutanirèki/ sapa ingkang momonga//
  38. Sang rètna sumaur cumalêkit/ sapa ingkang tan wêlas ing putra/ dhuh sintên ingkang kasupèn/ sintên ingkang salin kalbu/ yêkti kula botên mijèni/ mung manut ing sakarsa/ mituhu mring [120] guru/ wong wadon atine rupak/ tininggal ing bojo lawas nora mulih/ yêkti ngupaya garwa//
  39. Nadyan warnaa diyu rasêksi/ lamun rêsêp amêngku mring kula/ sun ngèngèri têkèng têmbe/ yèn putrane si kulup/ sugih biyung tur widadari/ wangsul badan kawula/ sintên ta kang masgul/ pun lêrês rupane ala/ apêsing wong wadon ginonjak ing janma/ sintên kang mrinanana//
  40. Tansah lêndhotan sang ruming sari/ tumênga myat mukaning kang garwa/ dènira ngling sasuwene/ mangkana Pandhusunu/ sumung-sumung mawinga wêngis/ mijil krodhaning driya/ pamuwusira sru/ hèh Sêmbadra bêcik sira/ lah sadhangên sigra jumênêng sang pêkik/ salin têmbanging durma//

~ PUPUH XX ~
D  U  R  M  A 

  1. Arjunarsa nyandhak astane sang rêtna/ Kesawa nyandhak aglis/ astaning Arjuna/ binabit kapalêsat/ têbih tibanya kêbanting/ ngêjum busana/ nyandhak gandhewa aglis//
  2. Musthi ingkang jêmparing gêng narawantah/ prabawane linuwih/ pinanthêng minantram/ mêtu maneka warna/ gêgaman sarwa mêpêki/ dalêdêg mêdal/ saking pucuk jêmparing//
  3. Pira-pira kèhing gêgaman lumêpas/ Kesawa mituruti/ kilaping Arjuna/ sigra nyandhak sanjata/ Nagastra raning jêmparing/ pinanthêng sigra/ sarpa lar kadya pêksi//
  4. Kang sarpa lar mijil ing bedhoring panah/ naga gêng gêgirisi/ lahèng a-[121]lap-alap/ nyambêr cucak kuthilang/ rangkêp satus èwu tapis/ nguntali panah/ sirna ingkang jêmparing//
  5. Ting kulamêt naga kurang kang minangsa/ jawata kèh ningali/ suka myat ing sarpa/ kang samya gacar panah/ gada bindhi dènuntali/ limpung myang watang/ lag lêg datan mindhoni//
  6. Akèh dewa sangu alu lumpang gantar/ ginawe mêmakani/ kurang alu gantar/ dewa binuru ula/ tumbukan lumayu gêndring/ ngungsi Kaendran/ ya ta Sang Pandhusiwi//
  7. Sigra nyandhak risang sanjata Bramastra/ wisesa wus kapusthi/ ingangkat minantram/ Parta tumêngèng tawang/ dalêdêg dahana mijil/ kumantarkantar/ kumêlun mring wiyati//
  8. Lir jalada kabuncang ing samirana/ sumêbar ngêbar abir/  gumolonggolongan/ ambujung sarpa naga/ kunêng gantya kang winarni/ Narpati Bala-/ dewa kang gung lumaris//
  9. Ing nalika angkate saking Mandura/ nalika têngah wêngi/ tansah rêrikatan/ praptaning jaban kutha/ tan arsa anut ing margi/ alas jêjurang/ gunung kèh dènunggahi//
  10. Kèh pratapan wasi ajar tinakonan/ datan wani mangsuli/ angungak samodra/ ujwala tan kawangwang/ ribèng tyas Baladewa Ji/ kèndêl sakala/ osik sajroning galih//
  11. 11.     Kaya paran anggoningsun angupaya/ kalamun tan na panggih/ lawan ariningwang/ tan mulih ing Mandura/ nèng paran suka ngêmasi/ wiring umiyat/ warnaning kang sujanmi// [122]
  12. Katalika Baladewa myat ing wiyat/ ana ingkang kaèksi/ dahana gêng mubal/ lir sundhul jumantara/ wagu gêng tyasnya sang aji/ miyat dahana/ kumêlap angêlêbi//
  13. Ciptaning tyas bok giri mijil dahana/ mangkana sribupati/ arsa mrêpêkana/ cipta ge) waspadaa/ têlêng ulading kang agni/ sigra umangkat/ tigang tindak lumaris//
  14. Kang winangwang têlêng urubing pawaka/ ya ta ana sujanmi/ ngadêg ngasta langkap/ kumêlun kukus ingkang/ mijil pucuking jêmparing/ dahana mubal/ garjita sribupati//
  15. Pinarpêkan tan samar paningalira/ kalamun ingkang rayi/ pamadya Pandhawa/ Sang Arya Dananjaya/ gitaning tyas sribupati/ arsa tulunga/kanggêg èngêt ing wêling//
  16. Ing prang nora kêna tulung tinulungan/ anjaba dènsambati/ ya ta Baladewa/ mêmêt gon mrih kawangwang/ lan waspada mrih pinurih/ pranging Arjuna/ kasor jayaning jurit//
  17. Lamun unggul wus tan kêna winicara/ kalamun soring jurit/ barênga pralina/ mangkana èsthining tyas/ kawuwusa kang umjil/ Bramastranira/ Sang Arya Pandhusiwi//
  18. Mubal-mubal gumulung agêgolongan/ tinundha wanti-wanti/ angêbyuki kirang/ prabawa kang nagastra/ sarpa sirna tumpês tapis/ brastha minangsa/ dening prabawa gêni//
  19. Sigra Rêsi Kesawa musthi sanjata/ Barunastra linuwih/ langkapnya pinênthang/ Kesawa nêngèng wiyat/ jalada dhêdhêt nglimputi/ mijil kang suba/ manggala drês niba-[123]ni//
  20. Sirêp ingkang prabawa panah Bramastra/ Arjuna sru prihatin/ sigra dènnya nyandhak/ Pasopati nèng langkap/ saha sru dènira angling/ hèh yaksa sira/ tan wurung angêmasi//
  21. Pucuking jêmparing mawa ujwala/ muncar sakonang cilik/ wijiling sanjata/ siyunging Hyang Birawa/ rambut binêthot sawiji/ dadi wisesa/ marma ampuh ngliwati//
  22. Wus lumêpas sanjata kang pasopatya/ tumanduk angemasi/ sirnaning Kesawa/ katon Bathara Krêsna/ wuwuse Baladewa ji/ tan samar umyat/ mring ari Sri Rimurti//
  23. Gya lumumpat sumêbut pan kadya kilat/ prapta ngarsa sang ari/ Narapati Krêsna/ sigra arêrangkulan/ Baladewa sru anangis/ kalara-lara/kèh sambat kang mlas asih//
  24. Sang Arjuna ngênthir mring gyaning Sêmbadra/ sinambut sang rêtna di/ pan anggung mêminta/ ing rèh kang pangaksama/ sang rêtna luluh ing galih/ sarêng praptanya/ ngarsaning Sang Rimurti//
  25. Sri Kusuma Walikita) apêpajar/ sangsaraning kang rayi/ nata ing Cintakapura/ pura kèngsêr ning praja/ kawit prapta amungkasi/ kadya caritane/ saha waspa umijil//
  26. Dyan lon-lonan wong agung tiga lumampah/ katiga gênti-gênti/ dènira carita/ lêlakon kang linakyan/ sarwi têmbange sinalin/ lèrèn durmanya/ asmaradana ganti//

~ PUPUH XXI ~
ASMARADANA 

  1. Sri Baladewa lingnya ris/ mring ari Narendra Krêsna/ kaya paran wekasane/ tanya [124] tur bêdhahing praja/ lan jêngkare rinira/ ing Pandhawa kang wus murut/ puluh-puluh kaya ngapa//
  2. Sun iki tuntunên yayi/ dènkaya bocah tratèan/ prayogane kang linakon/ trêsnèngsun maring Pandhawa/ ubayaning wardaya/ jagad nêksèni wuwusku/ yèn kongsi cidrèng ubaya//
  3. Pandhawa kataman janji/ mulih kabèh mring kamulyan/ sun mung binarêngna bae/ mangka pura ing Cintaka/ ana trêsna Nangkula/ ngungsir wong sabrang kang ngrêngkuh/ papat bupati miruda//
  4. Lo mung iku yayi aji/ kang dadi kodhênging driya/ ya saking tyasingsun bodho/ mung kang aran Partadewa/ sih têmên amêmitra/sêmono anggone labuh/ sokur kalamun lulusa//
  5. Bok loro-loro ing pikir/ luru êncik olèh babah/ anêlabung pamurihe/ lêgine wong ngêmut gula/ eman yèn linêpeha/ lan mênawa yayi prabu/ wus wruh gone amêmitra//
  6. Yayi ing Cintakapuri/ lan kang aran Partadewa/ ngong durung wruh salawase/ umatur Sri Padmanaba/ lamun ari paduka/ ing Cintakapura prabu/ arêmit sabarang karsa//
  7. Sang Arjuna anambungi/ umatur mring Padmanaba/ mung sakêdhik ing lepate/ saking pamanah kawula/ dadak nis tilar praja/ punapa inggih ta sampun/ kantenan sor ungguling prang//
  8. Pocapane dèrèng busik/ têka lajêng tilar praja/ dahat damêl bingunging wong/ Sêmbadra nolih ing garwa/ sarwi lon aturira/ sintên kang wit damêl bingung/ dadak anutuh mring [125] kadang//
  9. Milane kula kapati/ anrangbaya nêmpuh ing byat/ kang minihi gih slirane/ kang raka masa bedaa/ mila nis tilar praja/ nglalu tinilar sadulur/ nglawana prang mêsthi kalah//
  10. Kêrêngan seje pinikir/ duwea aji sagrobag/ parak yêktine kêlalèn/ pundi margane jayèng prang/ aluwung ngocatana/ kêdhungsangan sing anusul/ sing disusul ngenak-enak//
  11. Kok baut têmên ngarani/ wong slirane ingkang murwa/ gawe bingunge wong akèh/ Krêsna nolih mring Sêmbadra/ sarwi nyalênthik pundhak/ ngandika sarwi mrêngut/ kok sing-sing kang winicara//
  12. Arjuna gumujêng ngikik/ sarwi bêksa lincak-lincak/ ngiwi-iwi melatmelot/ sang rêtna rêngu mring garwa/ nyuklèk pang kayu pilang/ ginêpyok pungkuranipun/ Parta dèngkèng sarwi milar//
  13. Pungkuran kathah tatu ri/ ngêsas-ngêsês Sang Arjuna/ mingkar nêbih ing lampahe/ kunêng gantya kawuwusa/ kang nèng Nagri Ngastina/ Duryudana sang aprabu/ enjing wus miyarsa warta//
  14. Praptaning Arya Sangkuni/ sang nata mijil mandhapa/ nulya mijil pawongane/ ingkang kinon nimbalana/ mring Dahyang Kumbayana/ lawan Arya Sangkuni wus/ kalihe praptèng ngarsendra//
  15. Cakêt dènira alinggih/ sang nata lon angandika/ paman matura dènage/ paran laku pakênira/ lan kakang ing Ngawangga/ têka tan barêng sirèku/ lan apa margane pisah//
  16. Umatur Arya Sangkuni/ [126] anggèr sang srimaharaja/ lampah kawula wiyose/ dinuta mangka kêkondhang/ ing raka jêng paduka/ Basusena sang aprabu/ mring Nagri Cintakapura//
  17. Sayêkti sampun pinanggih/ lan kang nama Partadewa/ pinanggihan jro kadhaton/ sinugata warna-warna/ sangkêp kang sêsêgêran/ dhatêng kawula pukulun/ sampun miranti sugata//
  18. Duk raka paduka prapti/ panêmbramane prayoga/ andhap alus wicarane/ nor raga amêlas arsa/ dènira amèt prana/ kadi nilakramèng wiku/ amanis wijiling sabda//
  19. Sawusnya sami pambagi/ raka paduka Sri Karna/ dhawuhkên timbalan katong/ sabda paduka tan gethang/ malah gung pamriyoga/ têlas wijiling pamuwus/ tumuntên Sang Partadewa//
  20. Ngangsuli timbalan aji/ amanis wijiling sabda/ rèrèh netya sumèh/ sinuhun kawula eram/ pan botên gung-gung mêngsah/ umatur sayêktosipun/ ing naya tan mantra-mantra//
  21. Tampi dêdukèng narpati/ srêng sabdaning kang dinut/ yêktining pratingkah awon/ bok inggih mawi kwatgata/ ing netya cêlum miwah/ kabranang hardaning kalbu/ têtêg tanggon ing pangucap//
  22. 22.     Makatên dènnya mangsuli/ rubaya dhatêng katêdha/ pangandikane sang katong/ paring pangèstu mring amba/ kang murih ing kamulyan/ kawula sangêt pangêmbun/ matamaning jiwa angga// [127]
  23. Namung sabdaning ing wuri/ kawula kataman tarka/ darbe manah melik ing don/ mêngku nagri ing Ngamarta/ punika amangkana/ êmbok inggih sang aprabu/ sampun mawi hardalepa//
  24. Rubaya pangraos mami/ sang nata tan kêkilapan/ saobah osiking kang wong/ wondene saking kumêdah/ minihi ing dêduka/ punika mêdal ing catur/ adrênging manah kawula//
  25. Milamba purun ngêkahi/ praja ing Cintakapura/ wit Puntadewa sang katong/ tuwin sagotra Pandhawa/ mitra sae kalayan/ tanpa dosa mitra ulun/ sinikara mring wong ing sabrang//
  26. Marmamba tan nulungi/ pikajêng srinaranata/ Ngastina jêr sadhèrèke/ pantês lamun mrinanana/ satêmah tinêmaha/ awrating arsa amêngku rat Jawa siniwèng raja//
  27. Sinuhun dènnya ngangsuli/ mring sang dipati Ngawangga/ dadak mèsêm pamuwuse/ ngrêrogoh kang jroning guwa/ tan mawi winaranan/ tumanduk ing tyas cumlêkut/ raka paduka sru duka//
  28. Duk arsa ngasta nak aji/ kumlawe lêngên cinandhak/ kang katuju gêlugêle/ kinipat malêsat têbah/ enggaling tur kawula/ raka paduka sangprabu/ mêdalkên sudiraning tyas//
  29. Krodha wangkingan tinarik/ wanti-wanti panggoconya/ wangkingan malêndho mleyot/ Parta atadhah lêgawa/ sarwi mèsêm ngujiwat/ Kurawa ambyuk têtulung/ kenging ing pa-[128]ngaribawa//
  30. Têmah salah ing pangaksi/ udrêg ulêng sami rowang/ sami liwung ing krodhane/ dangu samyambruk ing papan/ anak Dipati Karna/ kantaka satêngah lampus/ mundur sarwi rinarampa//
  31. Marma pun kakang dipati/ ing Ngawangga tan sumiwa/ wit sangêt ing kantakane/ ing mangke kula sumangga/ pun bapa tadhah duka/ lêgêg ing tyas sang aprabu/ ngandika mring Dahyang Durna//
  32. Nêdha bapa kadi pundi/ sintênta ingkang prayoga/ anutugna ing karyane/ kakang Narapati Karna/ umatur Dahyang Durna/ anjawi karsa sang prabu/ yèn pamanggihe pun bapa//
  33. Lamun linawan ing jurit/ dènbyuka tiyang sapraja/ tanpa damêl sayêktine/ ing ngajêng sampun nuladha/ kasore pra Kurawa/ padudon lan rowangipun/ ing wingking mangsa sandeya//
  34. Wong lêksan banting-binanting/ prasasat karya klangênan/ tuwas ngunggar tyasing mungsoh/ ngandika srimaharaja/ bapa mangsa bodhoa/ prayogane kang tumanduk/ lêlawan lan Partadewa//
  35. Lumawana ing ajurit/ awya nganti mindho karya/ punapi wayahe dhewe/ anak prabu ing Gumiwang/ gumuyu Dahyang Durna/ sarwi lon dènnya umatur/ dhuh-dhuh adhuh prabuningwang//
  36. Pun bapa botên ngilani/ dibyane pun Suryanggana/ têmên langkung lan pra katong/ ananging linêbêtêna/ ing duking Partadewa/ prasasat rêncêk katunu/ sulung malêbèng tumangan//
  37. Kawula myarsa pawart-[129]i/ sêsumbaring Partadewa/ ing manah kathah karaos/ dhukuhe Kilasawarna/ putra Kilatarupa/ punika pêtênging kalbu/ twin pangintêne pun bapa//
  38. Awrat sinanggi ing jurit/ marma yèn parênging karsa/ klilana kawula mangke/ badhe yêktoskên kewala/ warana myang solahbawa/ upami tiyang dêdumuk/ latu kang munggèng tumangan//
  39. Miwah anyabrang bênawi/ pun bapa anjajag-jajag/ cêthèk utawi lêbête/ yèn saupami pun bapa/ èstu sagêd lumawan/ kawula mrih saking alus/ punika manawi pasah//
  40. Angandika sribupati/ hèh bapa ing Sokalima/ ing pratingkah mangsa borong/ manira pan wis pitaya/ bapa mring pakênira/ miwah marang kaki prabu/ mung sauga kêlakona//
  41. Umatur Durna maharsi/ pukulun srinaranata/ mung pangèstu paduka nggèr/ mugi pun bapa sagêda/ malês sih jêng paduka/ Dahyang Durna sigra mundur/ sang prabu kondur ngadhatyan//
  42. Laju sowan nata rêsi/ umatur karyaning Karna/ ing sasolah-solahing wong/ ngungun Prabu Dhêstarata/ nahên lampahing Durna/ saking panangkilan mundur/ praptèng Dhukuh Sokalima//
  43. Lan kang garwa wus kapanggih/ Rêtna Karpini lan Arya/ Karpa Swatama rowange/ awit kang surya giniwang/ sadalu pagunêman/ ya ta ing wanci mèh bangun/ gumrah swaraning kang sata//
  44. Kumrusuk swaraning paksi/ Dahyang Durna wus umangkat/ mung Aswatama rowange/ eling tyase [130] Kumbayana/ aji jaya maruta/ winatak sakala mamprung/ ing lampah kadya pawaka//
  45. Mung sawatara wus prapti ngambah jajahan Ngamarta/ linêrêm-lêrêm lampahe/ samarga awirandhungan/ lumampah lawan muja/ pujane maruta sunu/ muga hyang miji misesa//
  46. Anglilanana pun patik/ buwang wong murka candhala/ sagung titah ing hyang manon/ byar rahina kawatgata / myat srining pasawahan / kèhing wong padesan mêtu / gawa pirantining karya//
  47. Baskara lumampah wukir /sakala ana maruta / umung gumuruh swarane/ barat angirit jalada/ pêtêng ing sanalika/ prapta udan awor lesus/ kèh wrêksa kombul kabucang//
  48. Durna saliranya atis/ anggung dhêrodhog wel-welan/ monyor-monyor sêsambate/ kinêkêp dening Swatama/ lumaku taruntunan/ lir wong dhèmpèt èsthinipun/ rikuh dènira lumampah//
  49. Kèndêl dènira lumaris/ anèng Dhukuh Kadêmangan/ antara sirêp udane/ kèndêl sami abêdhiyan/ ngiras ngêpe busana/ malêm-malêm sang awiku/ lajêng dènira lumampah//
  50. Sinêrang lampahing prapti/ sabêt sapuning Ngamarta/ winangwang sêpi ing wonge/ tan tumingal raja kaya/ ana wisma jênggarang/ tinon saking jaba suwung/ tan ana bawaning janma//
  51. Ribèng Baratmadyasiwi/ anggung dènnya ngunandika/ bayèki biyèn tuture/ Ki Prabu Suryaanggana/ tan ana ingkang wing [131] wang/ kunêng gantya kang winuwus/ kinanthi salining têmbang//

~ PUPUH XXII ~
K I N A N T H I 

  1. Ya ta ingkang pindha wiku/ lawan Arya Bimasiwi/ miwah garwa sang wranggana/ Partadewa ngandika ris/ mring garwa dyah waranggana/ hèh yayi dènamiranti//
  2. Sun bakal katêkan tamu/ pandhita ing Ngatasangin/ nutugkên lakuning Karna/ saiki pan wus mèh prapti/ sira sadhiyaa dupa/ ratus worên wangiwangi//
  3. Nyêbara kêmbang rum-arum/ sang dyah mundur nyadhiani/ adan Partadewa mêdal/ duk prapta ing srimanganti/ myarsa panguwuhing Durna/ Partadewa marêpêki//
  4. Tundhuk asta sarêng ngrangkul/ Partadewa ngacarani/ sumangga lajêng kewala/ tumamèng sajroning puri/ kinanthi astaning Durna/ aywa ta manggung kêkinthil//
  5. Ing sapraptanira dhatu/ wus tata dènira linggih/ ning babut kinêmbangkêmbang/ sinêbaran puspita di/ kinêpyuran ganda wida/ kumêlun kukusing hagni//
  6. Bêlêg mulêg jro kadhatun/ ganda lir ngayuh wiyati/ matur Bambang Partadewa/ mring Durna sang maharêsi/ pukulun sang dwijawara/ dahat langkung kumawani//
  7. Anilakrama pukulun/ pêpuja puji basuki/ ing marga praptèng wusana/ Dahyang Durna anauri/ bangêt panrima manira/ palibaya wèh pambagi//
  8. Katampan ing asta kumpul/ ngalingga pulunging ati/ ing panyarwe pakênira/ paranta palibaya nggih/ basuki rumêksèng praja/ hèh sang sih mêmitra yêkti//
  9. Parta ngling sakêlangkung nuwun/ wusana umatur malih/ rubaya sintên sina-[132]mbat/ miwah sasana ing pundi/ paran ing karsa paduka/ katêmbèn manira panggih//
  10. Dahyang Druna lon sumaur/ hèh palibaya sun iki/ Pandhita Sokalima/ binapa srinarapati/ Ngastina Sri Duryudana/ kang ginuru-guru nadi//
  11. Rubaya ing praptaningsun/ ingutus mring sribupati/ Ngastina Sri Duryudana/ kang dhihin paring bêsuki/ pindho manira dinuta/ ngyêktèkkên kang wus kawuri//
  12. Punapi ta gih sirèku/ kang aran Partadewa di/ dènawalèh aturira/ sang apindha lon nauri/ rubaya inggih manira/ Partadewa akêkasih//
  13. Durna bêngis ing pamuwus/ yèn mangkonoa sirèki/ kang wani karya sangsara/ mring dutane sribupati/ tur iku duta narendra/ ing karya mung mamrih bêcik//
  14. Unduring Kurawa saru/ lir mêntas kasoran jurit/ Narpati Karna kantaka/ paran pakênira wani/ akarya pangewan-ewan/ Partadewa matur aris//
  15. Rubaya ingkang saèstu/ manira tan kumawani/ sarta yèn mamrihsangsara/ niaya dutèng narpati/ saking karsaning priyangga/ padudon samining kanthi//
  16. Dene Sang Radeyasunu/ wêtawis kakuning galih/ ningali para Kurawa/ sami rowang rame jurit/ rubaya lamun manira/ tan sumêdya akarya tis//
  17. Guguk gujênge sang wiku/ têkêm sirah ngolang-aling/ ngandika hèh Partadewa/ samêngko padha wong bêcik/ manirarsa cêcangkriman/ rubaya ingkang mêrdèni//
  18. Tih among tugêling gulu/ yèn pakênira ta-[133]n bangkit/ narbuka ing cêcangkriman/ sun karya pangewan benjing/ nèng alun-alun Ngastina/ Partadewa matur aris//
  19. Dhuh sang siniswa pra ratu/ prayogi ingkang tumuli/ amêdhar kang cêcangkriman/ ing karya dimèn tumuli/ jatining pangarsa-arsa/ rawuh ing sang maharêsi//
  20. Dahyang Durna sigra muwus/ hèh rubaya dènatampi/ ywa kaliru ing tarbuka/ ing satêmah mêmirangi/ cangkriman sinawung têmbang/ gurisa dèn ngati-ati//

~ PUPUH XXIII ~
G  I  R  I  S  A 

  1. Durna sigra ura-ura/ cangkriman têmbang gurisa/ swara rênyah gêtêr êrak/ jangga bêdodong ngêlangak/ yèn ngêlik uwang sinangga/ mêcicil idu ting ciprat/ apêrak dènnya pinarak/ sigra dènnya narbuka//
  2. Rupa swara pawakarda/ jodho pisah tan wangênan/ kang pêrak nora gêpokan/ wujud tan ngranuhi warna/ dumadi sangkaning apa/ ngucap tan kêna sulaya/ ana urip gung migêna/ yèn pisah aji waluya//
  3. Guthaka pringga sinamur/ isining jro luwih samar/ purna mijil kaya gita/ tan kêna yèn tinuladha/ lan ana kinêmbar rupa/ yèn liningga têmah oncat/ pinarpêkan lir sumiwa/ rinasuk seje kang kêna//
  4. Hèh ta palibaya nêdha/ kang cangkriman jinawaba/ taha punggêle kang murda/ yèn pakênira tan bisa/ narbuka kang cêcangkriman/ ginawe pangewan-ewan/ mèsêm Bambang Partadewa/ sigra dènnya anarbuka//

~ PUPUH XXIV ~
K I N A N T H I 

  1. Dhuh Rubaya sang awiku/ [134] kalilana amêrdèni/ cangkriman kang sapta lingga/ ing jangji manira tampi/ rinanjama wor lan kisma/ yèn lêpata ing pamêrdi//
  2. Dene kang sampun sinêbut/ ing ngarsa punika gampil/ tan wontên brojol sing badan/ tan pisah ing siyang ratri/ manggèn salira paduka/ marmamba umatur gampil//
  3. Lan sawiyah lare dhukuh/ tan pêgat ing sabên latri/ sring kadamêl dêdolanan/ pamancat arsa aguling/ ing sabda punika kirang/ kêkalih tutup satunggil//
  4. Dene rupa kang winuwus/ kang ni swara tan kapyarsi/ punika karsa paduka/ nèng jalada ing pamêrdi/ dumunung wontên paningal/ purnama tanapi warih//
  5. Sadaya prabawa ayu/ nglêrêmkên sadaya runtik/ lir tyang kataman ing wulan/ dhasare purnamasidhi/ dora yèn botên karênan/ aras-arasên ngoncati//
  6. Toya tan kenging winuwus/ dhasare prabawa atis/ baboning akèh sanepa/ mripat sinêpakkên warih/ kadi panêmbahan duka/ asring sandeya ing runtik//
  7. Mangka kang kataman bêndu/ kawistara ing pangaksi/ rubaya dora kewala/ kang sèstu dukane lilih/ ping kalih ingkang suwara/ wujude datan kaèksi//
  8. Rubaya ucap ing punggung/ punika winastan angin/ sintênta ingkang wuninga/ warna wujud ingkang angin/ anjawi mung kapiyarsa/ suwara gora ngajrihi//
  9. Rosa kaprawiranipun/ gurda gung katêmpuh angin/ punggêl sol [135] sêmpal kaprapal/ yèn mulêg barang kapuntir/ bisa kumbul ngantariksa/ katon cilik kêthip-kêthip//
  10. Gronangin dènnya dumunung/ prawirane dènbubuhi/ sabarang kang mawa ganda/ amêmijang arum wangi/ yèn ing lyan pan baya bisa/ amastani arum bacin//
  11. Pawakarda malihipun/ pawaka wêrdining gêni/ harda bangêt tanpa mêndha/ anggèn kawula mêrdèni/ dumunung dhatêng talingan/ surya nêpsuning sujanmi//
  12. Mangka wong lamun ngarungu/ ujar kang boya prayogi/ prabawaning kang talingan/ bêrbabak salira gêni/ krodhane boya sakira/ ing purwa tan dènkawruhi//
  13. Tan samar akarya lampus/ anut pamyarsaning kuping/ nanging sor prabaweng netra/ cihnane yèn wus kaèksi/ lilih duka têmah mêndha/ sor lan pigunaning warih//
  14. Jodho pisah doh anglangut/ rubaya bumi lan langit/ dumunung tutuking janma/ pangwasane angawruhi/ sabarang kang rasa-rasa/ yèn ing lyan boya nitèni//
  15. Mung tutuk ingkang kadunung/ mijang rahsa pêdhês asin/ rubaya catur prakara/ mangka wakiling Hyang Widhi/ kadunungan sowangsowang/ pangwasane andhèwèki//
  16. Kang pêrak tanpa dinumuk/ punika tan wontên malih/ mung Hyang jagad amisesa/ sintên kang sagêt mêstani/ doh pêrak Hyang Wisesa/ lan warnane kadi pundi//
  17. Yèn prak dene pan kadumuk/ lamu-[136]n têbiha Hyang Widhi/ yêkti lir pring tanpa rosan/ ngêlowong kita puniki/ myarsa obah osik tanpa/yèn wontêna kang mêstani//
  18. Hyang Suksma wontêna wujud/ dora têmên kang mêstani/ iba kèhing tyang sumewa/ yèn sonya pan kadi pundi/ dumadi saking punapa/ rubaya kita puniki//
  19. Badan tan ngawruhi wujud/ lo ing agêsang puniki/ kêdah wruhe sihing badan/ prayoga miwah bêbêrsih/ nanging pilih tiyang ingkang/ angrêksa badanirèki//
  20. Durna sadangunya wau/ saure mung inggih-inggih/ mung sumaur alahiya/ Partadewa angling malih/ dumadine ing agêsang/ miwah sabarang kumêlip//
  21. Tuwuhan sêsaminipun/ punika saking ing pundi/ kados tan mêdal Hyang jagad/ kang misesa ing dumadi/ marma amba kêdah wruha/ maring kang akarya urip//
  22. Kang tan sulaya ing wuwus/ sabda sabarang dêra ngling/ têgêse sabda pan nyata/ kang ingaranan sayêkti/ irêng ingaranan seta/ yêkti mêmplêg dadi putih//
  23. Marma yèn kang para wiku/ tan samar karêping janmi/ paitan tuhu wêcana/ mirsa sadèrènging lahir/ urip anggung amigêna/ yèn pisah kadi tan mikir//
  24. Lupa badane ngalumpruk/ nir pangupajiwa ênting/ maligi madhêp sajuga/ punika kang dènwastani/ kasêbut Sang Hyang Pramana/ dumunung pranaja kering//
  25. Uriping pramana iku/ tan lyan amung anê-[137]nêmpil/ lir simbar munggèng ing wrêksa/ pramila dipunwastani/ gêsang manggung amigêna/ dene karêm bêbarungi//
  26. Anyênyiwo angrubiru/ ananggulang tyas kang bêning/ ngubungi panggawe ala/ sok karya gitaning ati/ dununge kang ingaranan/ pinisah raga ngalinthing//
  27. Rubaya tiyang puniku/ dènpramana angoncati/ dahat katungkul ing gêsang/ tan darbe cipta mêmilih/ mèh kadi têkoning kewan/ pangupanyaning sirnanting//
  28. Lan wus pinasthi dewa gung/ gèsanging manungsa nènggih/ pae lan gèsanging kewan/ manungsa anandhing milih/ adhêm bisa gawe panas/ kêcut bisa dadi lêgi//
  29. Yèn kewan sêsaminipun/ êndi kang pêrak binukti/ lan tan sagêd ngreka daya/ sawontêna kang binukti/ botên andarbèni akal/ mila pinangan ing janmi//
  30. Guthaka pringga sinamun/ punika kawula wêrdèni/ guthaka wrêdine guwa/ rong lèng babahan kang sami/ pringga têgêsipun samar/ sinamun ing aling-aling//
  31. Naming karsaning sang wiku/ dumunung tiyang garbini/ awit babahan ing jabang/ sinamun miwah piningit/ lan duk ning garbaning biyang/ sintên ta ingkang udani//
  32. Mijil karya gitèng kalbu/ luwar saking ing kuwatir/ ilang kang rasa sumêlang/ tinuladha pan tan kêni/ têgêse sintên kang bisa/ ngèmpêr eloking Hyang Widhi//
  33. Lan ana kinêmbar wujud/ yèn lininggar) ango-[138]ncati/ pinarpêkan lir sumiwa/ rinasuk seje kang kèni/ rubaya pambatang kula/ tiyangamawang ing cêrmin//
  34. Kados pundi ta sang wiku/ pambatang kula puniki/ lêrês lêpat kêkêncêngan/ ing karsane sang ayogi/ punapa sampun atêlas/ ing wingking mênawi tasih//
  35. Yèn tan sampun wontên kantun/ karsa paduka pêparing/ ambêbadhe coba-coba/ rubaya kawula pundi/ Dahyang Druna tan ngandika/ lingak-linguk salira tis//
  36. Naya aclum kusut amêsum/ aputih tan darbe gêtih/ tan miyarsa turing Parta/ yèn tan tinanya krêp angling/ pamuwuse tan na liyan/ mung hêm sandika lo inggih//
  37. Rahadèn Tênaya wiku/ nèng wuri kêrêp anjawil/ sinauran gih sandika/ Partadewa duk miyarsi/ pangucaping Dhanghyang Durna/ dahat wlasira ing galih//
  38. Wusana alon umatur/ saengga angarih-arih/ rubaya jêng panêmbahan/ manira matur sayêkti/ sampun dhahat sandèyèng tyas/ kabatang ingkang cêcangkrim//
  39. Manira tan ngrasa unggul/ mung rumangsa kataman sih/ wêwulang jêng panêmbahan/ ing toh tan nêdya katampi/ linirua ing panabda/ jaya wusanèng dumadi//
  40. Raosing tyas kang satuhu/ yèn lawan rênaning galih/ manira arsa jêjanggan/ supadi kapanduk ing sih/ ing mangke wus salin têmbang/ kang kangge sinom [139] pangrawit//

~ PUPUH XXV ~
S  I  N  O  M 

  1. Ya ta Dhanghyang Kumbayana/ myarsa tur kang wor mêmanis/ prênthul-prênthul tuwuh ing tyas/ wusana ngandika aris/ êlo anak bokinggih/ awon jamurên ning wadhuk/ lamun pakênirarsa/ tadhahana nêm pêdhati/ ing kadibyan manira mangsa têlasa//
  2. Kunêng lingnya Kumbayana/ obah jêngku amalangkrik/ Partadewa matur sigra/ mugi dènsih anjatèni/ manira nalika lit/ myarsa linge kang pra wiku/ lamun laladan sabrang/ prajane ing Atasangin/ kang jumênêng narendra ngiras pandhita//
  3. Jêjulukirèng narendra/ Sri Maruta maha rêsi/ têdhaking Bayu bathara/ saking Sang Rêtna Maruti/ ingkang kagarwa dening/ Hyang Karaba asêsunu/ Prabu Rêsi Maruta/ kangsaning Hyang Odipati/ kinarsakkên ambaboni pra pandhita//
  4. Ing sabrang suyud sadaya/ sungkême anggurunadi/ Rêsi Maruta pêputra/ Baratmadya kang wêwangi/ sumilih ing rama ji/ pandhita mêngku kaprabun/ tan pae lan kang rama/ ambêg santamartèng dasih/ Baratmadya yoga Bambang Kumbayana//
  5. 5.        Gumujêng Maharsi Durna/ anyêndhu dènnya nauri/ lo gih kula niki kula/ palibaya kang de angling/ Partadewa ngling malih/ Kumbayana tyas pinunjul/ langkung lan bapa eyang/ ing karsane angêjawi/ wit miyarsa ing tanah Jawa ing benjang// [140]
  6. Wontên prang ran Bratayuda/ Kurawa lan Pandhusiwi/ pandhita maharsi dewa/ pamêcane pêsthi-pêsthi/ sapa kang anglabuhi/ ing Pandhawa karyanipun/ pasthi nêmu suwarga/ saundhausuking panci/ Sri Bathara Krêsna kang minta nênimbang//
  7. Duk samantên wiku putra/ kasmaran miyarsa warti/ matrênyuh tyas tilarpraja/ ing tyas sumêdya nglabuhi/ ing Pandhawa karyèki/ duk praptaning muhara gung/ kramantuk admajendra/ kawit kêna ing pangingling/ tan cinatur ing lêlakon tan prayoga//
  8. Sapraptaning tanah Jawa/ kêna ing sangsara luwih/ anèng nagri ing Cêmpala/ sang wiku putra ubanggi/ sapa bisa matrapi/ ing sikaraning wong iku/ pratignya kinawulan/ lan wontên kinandha malih/ Pandhawa lan Kurawa nèng Jalatundha//
  9. Angupaya astagina/ kang arupa cupumanik/ pusaka Sang Parikènan/ tumrah Palasarasiwi/ Kurawa adrêng mamrih/ aminta pusaka cupu/ nanging Sri Dipayana/ ing batos datan marêngi/ astagina sinabdan mêsat gêgana//
  10. Dhumawah ing Jalatundha/ jumêgur lir ruging giri/ Kumbayana nulya prapta/ tulung nglêpaskên jêmparing/ Sang kaliardadali/ sêlulup jroning kang sumur/ jêmparing tanpa guna/ jêr sampun katampan dening/ dewa penyu parab Begawan Nala//
  11. Gumuning manah kawula/ sabdaning dipa maharsi/ tyas rilane mring Pandhawa/ dumadakan Madrimsiwi/ kramantuk widadari/ ananging arupa kêbul/ astagina katampèn/ de wruju Pandhu narpati/ [141] lan sêmantên wikuputra agawe glar//
  12. Nraju Pandhawa Kurawa/ sing abot dènsuwitani/ kang mêkatên lah rubaya/ gumliwange dèn katawis/ mangka pun Pandhusiwi/ gangsal Kurawane satus/ pasthi satus kang awrat/ Kurawa minggah rumiyin/ nuntên pun Pandhawa kantun dènnya minggah//
  13. Nalika minggah sêkawan/ rampak nanging dawêg silir/ nuntên Bima tumut minggah/ taraju jomplang ajênthir/ Kurawa ingkang sami/ nèng traju tiba kumrutug/ Kumbayana kataman/ ing ubaya karya malih/ Duryudhana ingkang karya amiliha//
  14. Narpati sèwu nagara/ lan sang prabu Dwarawati/ wikuputra manjing marang/ ing raja kang sèwu nagri/ Duryudhana narpati/ milih ingkang ratu sèwu/ inggih botên kadosa/ dora têmên kang sung warti/ dene maksih darbe milik kawibawan//
  15. Nanging layak makatêna/ nalika nyabrang jaladri/ kawêkèn tan angsal palwa/ nuntên wotên ingkang prapti/ awarni kapal wilis/ èstri cahyane umancur/ turangga tinumpakan/ bisane nyabrang jaladri/ langkung rêmên lampahing ingkang turangga//
  16. Ingkang nitih duk umiyat/ parjine ingkang turanggi/ krodha liwung anêmpuh byat/ turangga nulya garbini/ sarêng praptaning jangji/ mijil jalma warna bagus/ suku kiwa taracak/ soring karna mawi suri/ wus ingaran sira Bambang Aswatama//
  17. Dhahyang Durna duk mi-[142]yarsa/ Partadewa dènira ngling/ krodharsa angrangsang sirah/ karo tiba gumalinting/ gumlundhung praptèng jawi/ kabucang ing maruta gung/ karo lêpas lir panah/ anèng tawang jêlih-jêlih/ sang pandhita tiba jro pura Ngastina//
  18. Wuwusên dyah waranggana/ lan Gathutkaca nulya glis/ karone marpêgi sigra/ winartan karyaning tami/ purwa prapta mungkasi/ sang rêtna kalangkung ngungun/ ya ta Sang Partadewa/ angandika marang sori/ wruhanira bakal ana dhayoh prapta//
  19. Ananging dhayoh pamungkas/ garjita sang ruming sari/ ya ta sampun aluwaran/ kunêng kawuwusa malih/ Sang Parbu Arimurti/ jawi pamêngkang wus rawuh/ lan Nata Baladewa/ Sêmbadra myang Pandhusiwi/ lon umatur Sri Kresna mring Baladewa//
  20. Yèn parêng karsa paduka/ kula ingkang ngrumiyini/ nandangi pun Partadewa/ kula ujane ajurit/ angling Baladewa ji/ mung dèn prayitna ing pupuh/ yèn kongsi kasuwèn prang/ lilanana anusuli/ adan mangsah Narapati Danardana//
  21. Sapraptaning palataran/ sêsumbar srinarapati/ ndi rupaning Partadewa/ dulunên iki Kresna ji/ iki Sri Arimurti/ Danardana iya ingsun/ pêparab Narayana/ Kesawa anrang ing jurit/ iya ingsun Mahaprabu Padmanaba//
  22. Ya Bathara Narasinga/ kang mong si kalima siki/ gugup bungah nêmu praja/ yèn Si Basudewa siwi/ isih mong Pandhawa ji/ mangsa kênaa rinêbu-[143]t/ mêkatên nguyang warta/ aja ngucira ing jurit/ lah dènage mêtua tandhing sudira//
  23. Angêtog prawiraning prang/ angrok bandawalapati/ gathuk bau têpung jaja/ ukêl kol aliru kêris/ Partadewa miyarsi/ nyandhak samir sutra wungu/ sumampir ing wijangan/ gandrung-gandrung amarpêki/ Kandhiraras ambondhèti munggèng wuntat//
  24. Esthane pan kadi arsa/ anêmbrama mring dyah adi/ mrih rêsmi ge lumuntura/ Krêsna gita amalangkrik/ waspada myat kang mijil/ mungkur kukur-kukur pupu/ Kusuma Kandhiraras/ anggêtak saking ing wuri/ Krêsna jola niba ngrangkul Partadewa//
  25. Sakamantyan sukaning tyas/ Partadewa lan sang aji/ matur Rêsi Kamajaya/ lan kang rayi sribupati/ pukulun yayi aji/ ing lêpat kawula katur/ de sangêt kumawawa/ lumancang tan tur udani/ ing pangrêksa mring arinta pun Pandhawa//
  26. Sinêmbadaa paduka/ mêmêling winanti-wanti/ kasangsaya gitaning tyas/ gumujêng srinarapati/ dhuh kakang maharêsi/ sabda paduka kalintu/ lêrêse rak manira/ kang minta aksama yêkti/ dene kapilare têmah damêl susah//
  27. Umatur Hyang Kamajaya/ dhuh yayi jêng sribupati/ kados manira tan susah/ matur purwa amungkasi/ kados yayi wus ngèksi/ sadaya lampahanipun/ angling Bathara Krêsna/ manirarsa mêdal jawi/ asêsandi kasor prang lan Partadewa//
  28. Nahan Sri Bathara Krêsna/ mè-[144]yèg-mèyèg mêdal jawi/ saloyoran ngayang-ayang/ dupi praptane ing jawi/ panggih lan Pandhusiwi/ tinanya datan sinaur/ pijêr ngêsês angayang/ pamuwuse ringik-ringik/ Sang Arjuna gupuh mlajêng malbèng pura//
  29. Sêmbadra tansah tut wuntat/ prasasat tan ngambah siti/ wuwusên kang anèng pura/ Kamajaya lawan Ratih/ duk miyat yèn kang rayi/ sigra amarani gupuh/ tundhuk wus rêrangkulan/ lir kêkupu amrih rêsmi/ Dèwi Ratih wus panggih ngrangkul Sêmbadra//
  30. Wuwusên srinaranata/ Krêsna Baladewa maksih/ anèng jawining pamêkang/ tan darana angêntèni/ nusul wong agung kalih/ sapraptanirèng kadhatun/ myat kang rayi wus lênggah/ kapat Sêmbadra lan Ratih/ cuwa ing tyas angadu tan kadadeyan//
  31. Sigra Sang Arya Têtuka/ ngabêkti ing sribupati/ Mandura nulya manêmbah/ ing Bathara Arimurti/ nulya ngabêkti maring/ kang paman Sang Pandhusunu/ saha sru karunanya/ dangu anyungkêmi wêntis/ Sri Bathara Krêsna umatur ing raka//
  32. Sang Bathara Kamajaya/ pukulun sang maharêsi/ wus wancine anguculna/ mring ingkang sami piningit/ nahên angandika ris/ mring sang ari Pandhusunu/ kinèn manèh gêlagah/ kang tuwuh udyana warih/ dyan Sang Parta umangkat malbèng udyana//
  33. Winawas wus kasat mata/ kang warna galagah langking/ Arjuna sigra anyandhak/ jêmparing Ayahsêngkani/ lumêpas wus ngênèni/ purna sirna glagah wulung/ kawangwang Yudhistira/ tu-[145]win tiga kang para ri/ Bayuputra lumumpat nyandhak Arjuna//
  34. Ingumbulakên mring wiyat/ tibane katampan dening/ astanggung winangwang-wangwang/ gêdrug-gêdrug Bayusiwi/ lir bêlah kang pratiwi/ gêrêng swara gumaludhug/ lir gurnitèng ancala/ mangkana sang purnèng jati/ saisining kadathon sadaya mulya//
  35. Kusuma Dayita nata/ lan sagung kang para cèthi/ wus purna lan kadi saban/ isin pulih kadi nguni/ bêburon samya prapti/ paksi munya ting balêkur/ mina kèh samya polah/ wrêksa wohe dadi- dadi/ sinang-sinang ting gêrandhul dhêdhompolan//
  36. Kunêng mulyane sadaya/ Hyang Kamajaya bêbisik/ mring kang rayi Sang Arjuna/ yayi sira sun tuturi/ sutanira saiki/ manjing mring wismaning mungsuh/ karêpe manuhara/ sadulure ratu prapti/ anglakoni tuduhe martuwanira//
  37. Sri Rêsi Jayawilapa/ dèrèng dumugi dènira ngling/ Arjuna galêlês mentar/ Bima sigra anututi/ Sang Prabu Arimurti/ tanpa pamit nuli nusul/ sarêng Sang Gathutkaca/ Kamajaya wusnya pamit/ adan mentar lan garwa ajumantara//
  38. Nêngna Sang Hyang Kamajaya/ wuwusên kang anèng puri/ Drupadi lan Wilantênan/ tiga Kusumayu Kunthi/ cipta lir wong angimpi/ umyat rêsmining kêdhatun/ tambah endah ing warna/ kêbon-kêbon ngudyana sri/ puspitanjrah mawarna wangine tambah//
  39. Wrêksa wohe tuwa-tuwa/ rampa-[146]k tumpuk tumpang tindhih/ tuwin kang ngêning balumbang/ toyanya tambah awêning/ mina kang taksih alit/ muncul gêdhe ting calêbung/ banyak arak-arakan/ akarya langêning ati/ urang watang mangan lumut ting salengkrang//
  40. Kunêng gantya kawuwusa/ ingkang lêlana don jurit/ narendra gung ing Gumiwang/ kang anggung among wiyadi/ kasangsaya ngranuhi/ kapirangu amalatkung/ Prabu Suryaanggana/ supe maring pasanggiri/ mung Lêksmanawati kang katon gumawang//
  41. Kêna ing sêsandi karya/ bisane Rêtna Gêndari/ asêsandi ingkang wayah/ kêkintun rimong palangi/ pinanduk ing ganda mrik/ lan pratandha srat winangun/ têmbunge amlas arsa/ nor roga mêmulêt ati/ pangarahe supaya mêmpêng ing yuda//
  42. Nanging malah dadi wisa/ wisaning wong mangun jurit/ lali gawe sung kawangwang/ kang paring rimong pêlangi/ kadi katon sumandhing/ sasmita ywa anrang pupuh/ supe dhahar myang nendra/ tan arsa siniwèng  abdi/ guramean ngudrasa nèng pasarean//
  43. Gêguling karya sumêlang/ kang anggung liniling-liling/ sinepa kusumaning dyah/ sinabda rum angrêrêmih/ dhuh mirah jiwa mami/ asih têmên ing apunggung/ sidhat gung mawa karna/ wisma tan ingambah janmi/ dèntulusa asih mring wong kawlas arsa//
  44. Kagendra suwiwi pagas/ ayam kuncung taya rêsmi/ mina mananduk ing saya/ ayu gêgêg mêrak ati/ pêksi kang grana èsthi/ dêdalan tumanduk ngranu/ tan kondur ma-[147]rang sabrang/ sinangkala naya manis/ jênak têmên gusti anèng pamondhokan//
  45. Rêkatha lit ing udaya/ rambatan dèntaratagi/ wong ayu salina sinjang/ ing kene wus amiranti/ panêngran[sira manjing/ pêpantêsên busanamu/ aywa kapati abra/ eman rêsmining sotya di/ mêsum kasor ujwalane mukanira//
  46. Kunêng kang anggung migêna/ wuwusên Arya Pamadi/ patêmon lan Badranaya/ Sêmar lara dènnya nangis/ wus sirêp kang prihatin/ Arjuna alon andangu/ dhuh kakang anakira/ ing mêngko ana ing ngêndi/ alon matur Saronsari mring Palguna//
  47. Turene têng pasanggrahan/ karêpe angincim-incim/ têng adhine Suryanggana/ Arjuna sigra nututi/ ing wanci bangun enjing/ wuwusên kusumaningrum/ lagyarsa asêsotya/ ingiring pawongan kalih/ bêkta nampan isi sabuk lan pêsatan//
  48. Sang rêtna manjing patirtan/ Bimanyu prapta ing wuri/ wor pawongan bêkta nampan/ tan nyana lamun sinandi/ narka abdi kinasih/ pasatan tanapi sabun/ ngulungkên wus tinampan/ ya ta kusumaning puri/ saking jamban nguwuh amundhut kosokan//
  49. Bimanyu malbèng patirtan/ sang rêtna ngandika aris/ age simah kosokana/ wus lawas ora babêrsih/ sigra dènnya ngosoki/ sariranggung linalulur/ jaja gigir padharan/ bocong wêlakang myang wêntis/ nora gêlêm dikon wi-[148]s bok lara simah//
  50. Baskara mèh kawatgata/ ujwalane mananduki/ wus purna dènira siram/ mundhut pasatan sang dèwi/ ingaturakên nuli/ plengas-plengos Sang Bimanyu/ dangu-dangu kawangwang/ katon brêngose jlekithit/ sang kusuma arsa jrit nanging tan bisa//
  51. Lathi tinutupan asta/ ginèrèt mêdal ing jawi/ arikuh dènnya lumampah/ pijèr kasrimpèt pang garing/ satèmah minggrang-minggring/ asta ro anggung anyut/ ya ta abdi ro ingkang/ satêngga jawining kori/ pandulune mring sang dyah lir pinalara//
  52. Pawongan jrit lumaksana/ arsa tur uningèng gusti/ wuwusên Sang Hendraputra/ kagèt duk miyarsa panjrit/ linuru wus kapanggih/ ing putra Risang Bimanyu/ ngèwèng-èwèng wanodya/ kreyaban lumaku miring/ pinarpêkan tinanya saking ing wuntat//
  53. Bimanyu kagyat anjola/ ucul ngasta mring sang dèwi/ arsa mlayu dyan cinandhak/ ujunging pasatan kêni/ tèmah dheprok sang dèwi/ Arjuna tanya mring sunu/ paran purwaning arsa/ Bimanyu matur mungkasi/ angandika wong agung Hendraatmaja//
  54. Wis kulup nuli uculna/ tuwin kalamun sira sih/ gampang yèn wis sampurnèng prang/ kalamun unggul ing jurit/ tan wurung yèn sirambil/ parikramaning prang pupuh/ brana mangka jarahan/ panungkul para bupati/ sakèh ingkang putri minangka têtawan//
  55. Payo malbèng pasanggrahan/ wruh-[149]a rupane sang aji/ ing sabrang Sri Suryanggana/ kaniayane kêpati/ angiras sun tuntuni/ pakartining prang rahayu/ tan amigênèng guna/ wus manjing satriya kalih/ kawuwusa wus salin têmbange durma//

~ PUPUH XXVI ~
D  U  R  M  A 

  1. Suryanggana tan pêgat amriyêmbada/ guling gung linaliling/ dhuh pêpujaningwang/ aja tumuli nendra/ sapanên dasihmu gusti/ paran ta mirah/ dhahat tan nabèng dasih//
  2. Larang têmên biyadane wong Ngastina/ baya durung bisa ngling/ wuwusên kang prapta/ pawongan tur uninga/ yèn pura kataman dening/ satriya endah/ misesa ing sang putri//
  3. Gusti ari paduka linarak-larak/ kilap dadosing wuri/ ya ta srinarendra/ duk myat pawongan prapta/ gregah nulya amrêpêki/ sarwi mêndhapan/ wuwuse angrês-rêsi//
  4. Dhuh gustiku ing mangke kawulanira/ layak wurung ngêmasi/ yèn sirawus prapta/ mirah paring husada/ parêkan mundur sarya ngling/ gusti kawula/ dede sang raja putri//
  5. Kunêng ingkang anggung kandhuhan kung rimang/ wuwusên Pandhusiwi/ nèng jaban purendra/ arsa anêtêpana/ lungguhing satriya luwih/ utamaning prang/ yêkti nganggo tinari//
  6. Wani ora tinakon lawan prayoga/ dadi tan ngucirani/ yèn liyaning praja/ nganggo ambuwang layang/ ya ta Risang Hendrasiwi/ adan sêsumbar/ swara lir muksèng wyati//
  7. Aprabawa yayah kapilêng-[150]kang myarsa/ mangkana dènira ngling/ kèh Suryaanggana/ yèn sira tambuh mring wang/ sun wirèng rat wignyèng jurit/ samya Pandhawa/ trah Rêsi Bramamani//
  8. Sun atmaja Surapatindra Suraya/ ya Sang Prabu Karithi/ siniwèng wranggana/ lêlancuring surendra/ kinarya lananging bumi/ winênang ngrunah/ wil diyu myang rasêksi//
  9. Nadyan janma kang ambêg murka candhala/ tan parikramèng jurit/ kaya têkonira/ mukul prang murang dalan/ nir parikramèng aji/ kasusu arsa/ tampa putrining aji//
  10. Bungah-bungah panarkamu kadangingwang/ murut wêdi ing jurit/ hèh Suryaanggana/ rêbutên ing ayuda/ sotyèng rat ingsun Jahnawi/ ya Dananjaya/ ya iki Si Pamadi//
  11. Ya Arjuna ya Janaka ya Pamadya/ ya Parta Pandhusiwi/ ya Arya Palguna/ dènage Suryanggana/ mêtua sun kang anadhahi/ yèn nyata lanang/ sagêndhingmu ing jurit//
  12. Ya ta wau Sang Prabu Suryaanggana/ karna kadi pinêthik/ sirna brangtanira/ mring putri ing Ngastina/ gêgamaning prang cinangking/ mijil ing jaba/ wusnya myat kang nyumbari//
  13. Amêrpêki Parta cinandhak lambungnya/ nanging tyas datan gigrig/ singgan-singgun nora/ ya ta Sri Suryanggana/ angling hèh Parta dèn aglis/ apa nèng sira/ tibakna sun tadhahi//
  14. Anauri satriya Adananjaya/ langka ujarmu iki/ dudu watakingwang/ yèn aprang dhinginana/ kapindhone yèn sirèki/ sun dhinginana/ bok tan nga-[151]nti malêsi//
  15. Muring-muring sang nata narik curiga/ anggoco wanti-wanti/ Arjuna tan obah/ eca ngadêk ing ngarsa/ rusuh trape dènira mrih/ marjayèng Parta/ Arjuna mèsêm angling//
  16. Hèh sang nata aja kêsusu ing aprang/ sun tan nêdya ngoncati/ salina gêgaman/ anggonên marjayèngwang/ sang nata sugal nauri/ hèh Pandhuputra/ malêsa sun tadhahi//
  17. Sigra narik curiga Ki Kalanadhah/ pusaka Hyang Pramèsthi/ duk sinurayèng prang/ lan yaksendra Newata/ barêng panah Pasopati/ siyunging Kala/ loro pinuja dadi//
  18. Siyung ngisor dadi kêris Kalanadhah/ kang dhuwur Pasopati/ Arjuna ngandika/ hèh Sang Nata Suryanggana/ iki wêkasanmu urip/ age umyata/ ujwalaning hyang rawi//
  19. Ewadene sirarsa urip dènkêbat/ ambungên sikil mami/ anjrit Suryanggana/ sarwi amrang curiga/ tan sira dhewe pinaring/ jaya kadibyan/ pagene sun ngabêkti//
  20. Wus jamake wong bêcik lawanan aprang/ sapa sor angêmasi/ sang Padmèng Surendra/ mantukkên Kalanadhah/ pêcating yitma barêngi/ Sri Suryanggana/ gumlimpang wus ngêmasi//
  21. Surêm-sirêm gêgana alimêngan/ pracihna ratu mati/ jalada mangubyat/ gumlêgêr kang prabata/ gurnitaning jalanidhi/ bantala obah/ munya dhêdhêt rawati//
  22. Ing sadangunira wong agung dènnya prang/ Bimanyu ngintip-intip/ tuwin sang lir rêtna/ [152] anggung ngungak cêndhela/ duk rak kang ngêmasi/ anjrit karuna/ lumayu dèntututi//
  23. Cinandhak rikmane sang rêtna kalumah/ karuna dènlik-elik/ Sang Arjuna sigra/ sirahe Suryanggana/ pinagas murda gumlinting/ adana nyandhak/ sanjata Dadedali//
  24. Linêpaskên sinangên wus buncang sirah/ tiba ngarsaning Patih/ Gajah Satrutapa/ bubar ing panangkilan/ gumuruh kang pra dipati/ sadaya arsa/ bela patining Gusti//
  25. Gumarubuk lumêbêt ing pasanggrahan/ wuwusên Bayusiwi/ lawan Gathutkaca/ kèndêl ning soring wrêksa/ tan antara ingkang prapti/ narendra Krêsna/ prapta sru dènira ngling//
  26. Yayi Werkudara age têtulunga/ lan sira Bimasiwi/ ingkang rinêbut prang/ kaipe Madukara/ nèng jro kinêmbulan dening/ prajurit sabrang/ rajane wus ngêmasi//
  27. Bima Gathutkaca marang pasanggrahan/ sinambi turut margi/ anjèthoti sirah/ Sang Arya Wêrkudara/ mung gada kinarya babit/ rangkêp pat lima/ gélasah angémasi//
  28. Kang katênggêl gada ajur datan kalap/ suh ajur ting saluwir/ kêna tinêngêran/ tilas Bima Têtuka/ kang tugêl sirahe pêsthi/ sisa Têtuka ting saluwir//
  29. Kang sayêkti ginada ing Arya Bima/ wong sabrang kêkês wingwrin52)/ ya ta kawuwusa/ Sang Gajah Satrutapa/ umiyat Radèn Pamadi/ lumayu sigra/ prapta nungkêmi sikil//
  30. * Bima Krêsna Gathutkaca samya prapta/ miyat54) kang anyungkêmi/ ya ta Sa-[153]trutapa/ umatur wor karuna/ dhuh gusti sang jayèng jurit/ mugi pyarsakna/ ing ature pun patik//
  31. Yèn paduka anglajêngna ing dêduka/ tan wande tumpês tapis/ dhuh gusti ngemana/ mring kawula Gumiwang/ kawula ingkang kadugi/ nyirêp ing wadya/ kang sami labuh pati//
  32. Lawan botên adamêl sukaning driya/ mrih pêjahing cêcindhil/ ing prang tan linawas/ angling Sang Hendraputra/ pangucapmu lir garimis/ sun durung wikan/ aranmu kang sayêkti//
  33. Lawan apa lungguhmu ana ing sabrang/ paran karêpmu iki/ dene sira têka/ nungkêmi padaningwang/ matur Satrutapa Hèsthi/ gusti kawula/ ing sabrang lênggah patih//
  34. Kaparingan nama Gajah Satrutapa/ wondene ingkang abdi/ kamipurun nyêlak61)/ ing ngarsa jêng paduka/ yèn kaparêng karsèng gusti/ rèhne ing mangkya/ raja kawula lalis//
  35. Kaparênga kêng abdi ngaturkên praja/ Gumiwang mring Jêng Gusti/ minangka62) têtawan/ putrine srinarendra/ panunggul brana sotya di/ dêdamêling prang/ pratandha jayèng jurit//
  36. Pintên banggi kang abdi pinarêng gêsang/ sok sampuna ngabêkti/ lan ngaturkên praja/ saisine Gumiwang/ owêl tuwuh glagah grinting/ luhung têksiha/ sumiwi ing Jêng Gusti//
  37. Matur nêmbah Arjuna mring nata Krêsna/ pukulun sribupati/ kawula sumangga/ turipun Satrutapa/ sang aprabu ngandika ris/ ingkang prayoga/ Si Satrutapa patih//
  38. Dhawuhêna ngratoni [154] Praja Gumiwang/ angrèha pra bupati/ miwah manca praja/ kabèh padha renea/ ya ta Sang Arjuna aglis/ dhawuhkên marang/ sirèng rêkyana patih//
  39. He ta Gajah Satrutapa tampanana/ dhawuhing bathara ji/ yèn ing mêngko sira/ ginanjar mêngku praja/ ing Gumiwang angratoni/ labête lawas/ kawêngkuwèng sireki//
  40. Aja owah jenênge Sang Prabu Gajah/ Satrutapa narpati/ sira manèmbaha/ mring prabuku Ngamarta/ sira muliha dènaglis/ sakèhing brana/ kapraboning narpati//
  41. Lan sakèhe pusaka gêgamaning prang/ kadarbe ing sirèki/ mung bêndaranira/ Si Lara kang sun gawa/ cèthine aja na kari/ Sang Prabu Gajah/ sumungkêm sru anangis//
  42. Angrêrêpa ature Sri Satrutapa/ sumungkêm ing pratiwi/ dhuh gusti kawula/ lilanana atut wuntat/ Arjuna ngandika aris/ dènage sira/ muliha aja kari//
  43. Marma sira yèn ngantia lawas-lawas/ sadeyaning wong cilik/ tan wurung akarya/ rêtu rusaking praja/ sang nata manêmbah aglis/ sumungkêm pada-/ nira Sang Arimurti//
  44. Nulya nêmbah mring wong agung ing Pamênang/ nulya mring Sang Pamadi/ riwusnya mangkana/ sang nata agya budhal/ kêbut ing sisaning pati/ sang prabu anyar/ ing lampah mandhêg nolih//
  45. Kadya priya kasmaran ing wanodyendah/ samarga tawang tangis/ wuwusên Sri Krêsna/ angling mring Dananjaya/ yayi pasanggrahan iki/ sira basmia/ kabèh dimèn barêsih//
  46. Yèn wis tunu sira buncanga ing barat/ bangke dimèn barêsih/ [155] sigra Dananjaya/ musthi kang Bramastra/ kumêlun dahana mijil/ kumantarkantar/ wisma gung kang dènbyuki//
  47. Gumarubug saengga wana kawêlagar/ ngêbyuki nganan ngering/ sigra Hendraputra/ mênthang sanjata wrayang/ lumêpas nêmpuh ing agni/ mubal sumêbar/ sumyur sumawur mamrih//
  48. Bangkening wong kabuncang tibèng samodra/ kumrutug lir garimis/ minangsa ing mina/ kêmroyok ting kalobak/ kunêng wuwusên Sang Aji/ Krêsna lan kadang/ wus bubar kundur maring//
  49. Ing Cintakapura bêkta putri tawan/ punggêl kang dènsêrati/ lakon Partadewa/ ing Dhukuh Tejamaya/ sangalas Besar Dal warsi/ sastraningangka/ 9 9 7 1 mungkasi//

tamat

SERAT SRI UTAMA


~ PUPUH I ~
DHANDHANGGULA

1. Arungsit sru déramba mrih manis, lwirnya angèl gyan ulun ngupaya, ing têmbung tinêmbungaké, binangkitkên andudud, lêngênging tyas kanang sudyapti, wardinya sukèng driya, kang sudi ing kayun, kayun karsa jarwanira, miyarsakkên sumawana ngudanèni, marang ing srat punika.

Begitu sulit bagi saya menjadikannya indah, ibarat sulit tetap saya upayakan, di setiap kata-katanya agar menarik, Penyejuk jiwa yang baik, maksudnya menyenangkan hati, bagi yang sudi berkeinginan, berkeinginan untuk memahami, mendengar serta mengamati,  terhadap serat ini.

2. Pêpèngêtan nalikanya nguni, ulun ngabèhi Atmasukadga, mundhi dhawuh sangandhapé, padéndra kang Sinuhun, Kangjeng Susuhunan utawi, kang tyasnya jawi iman, mashurkên yèn tuhu, nata pakuning buwana, myang sayidin panata gama mêngkoni, Kadhatyan Surakarta.

Peringatan dahulu kala ketika, saya Ngabehi Atmasukadga, mendapat tugas dari, Sang Raja yaitu Sinuhun, Kangjeng Susuhunan atau, yang dipercaya di tanah Jawa. Termasyur benar, sebagai pedoman di dunia, serta pemimpin agama yang memimpin, Keraton Surakarta.

3. Hadiningrat darwanirat jawi, ulun kinèn ngirita supadya, Radyan Tumênggung parabé, Arung-|binang Sri Wadu, dé Sri Wadu wau winardi, wadya dalêm naréndra, pamajêgan dhusun, ing gêgatan umawrina, têgêsipun umawrina wruha maring, krêtêg Bacêm Ngutêr myang.

Hadiningrat yang memimpin tanah Jawa. Saya diperintah untuk mengiring, Raden Tumenggung yang bernama, Arungbinang Sri Wadu, sedang Sri Wadu tersebut dijelaskan,  seorang prajurit raja, seorang pamajegan dusun, yang pantas umawrina. Maksudnya umawrina supaya tahu, jembatan Bacem, Nguter,

4. Padhasgêmpal Samaulun nami, saha ulun nalika dinuta, mrih kyai lurah uningèng, krêtêg sakawan wau, lawan dipunparingi kanthi, ngabèhi Taliwanda, myang dhawuh Sang Prabu, tiyang tiga ulun lawan, kanthi kula wau Taliwanda tuwin, Dyan Mênggung Arungbinang.

Padhasgempal dan Samaulun. Dan ketika saya mengiring, kyai lurah untuk mengamati, keempat jembatan tersebut, dengan diberi teman, Ngabehi Taliwanda. Untuk melaksanakan tugas dari Sang Raja, tiga orang dengan saya, teman saya Taliwanda serta, Raden Tumenggung Arungbinang.

5. Sami ingandikakkên sarimbit, lan swaminya sarta kapatêdhan, swaniti motor sartané, dhawuh dalêm Sang Prabu, angkatira saking ing panti, nêtêpana wanci jam, énjang pukul pitu, ya ta badhamyan winarna, angkatira ingangkah marêngi ari, Ngad Wagé nuju tanggal.

Semua diceritakan berpasangan,  dengan istrinya serta diberikan, kendaraan motor. Peritah sang raja, keberangkatan saya dari rumah, tepat pada pukul tujuh pagi yakni penuh perdamaian. Diceritakan keberangkatan saya yakni pada hari Minggu Wage tanggal,

6. Kaping astha wêlas Pébruwari, taun sapta juga rong prawira, déné lèk jawi tanggalé, ping kawanlikur nuju, Rabyalakir warsa marêngi, puniku winastanan, Dal angkaning taun, wiku suci murtining rat, Ijrah Nabi tata guna gunèng aji, Kunthara windunira.

Delapan belas Pebruari tahun 1917. Sedangkan kalau tahun Jawa tanggal dua puluh empat Rabiulakhir tahun yang dinamakan tahun Jimawal 1847. 1335 H. Windunya windu Kunthara.

7. Duk ing Saptu dalu ngrintênkên ri, wau Ngahad kang samyarsa mangkat, kacarita nalikané, déra samya galugur, guling layap byur-byuran nglilir, dadya mèh tantuk nêndra, dupi wancinipun, pukul tiga tangi samya, adus wusnya palêstha dènira mandhi, asamya wiwit dandan.

Ketika Sabtu malam menjelang hari Minggu, mereka yang hendak berangkat diceritakan pada waktu itu semua berbaring, tidur berserakan lantas terjaga  sampai hampir tidur lagi. Begitu waktu menunjukkan pukul tiga pagi kesemuanya bangun, mandi, seusai mereka mandi semua mulai berdandan.

8. Jroning dandan amyarsakkên maring, ting cruwi-|tnya swaraning kukila, kang nèng taron pomahané, cingcinggoling lan manuk, thilang glathik êmprit lan pêking, angocèh swaranira, wèh rênèng pangrungu, mimbuhi sênênging driya, dènnya samya ginanjar jêng Sri Bupati, arsa winyatkên arga.

Selama berdandan terdengarlah kicauan suara burung yang ada di pekarangan rumahnya. Burung cingcinggoling dan burung kutilang, gelatik, pipit dan peking. Berkicaulah suaranya Begitu merdu saat didengar. Menambah senangnya hatiMereka yang menerima tugas dari sang raja untuk pergi ke gunung.

9. Sadaya wus rampung dènnya sami, amanganggya purwa prabangkara, purwa prabangkara lwiré, ing wétan cahyanipun, Sang Hyang Surya sampun nyoroti, nyilakkên rêpêting rat, sirna dadya santun, panjingglanging satngah sapta, wau ingkang samyarsa kula ampiri, wus sawégèng pandhapa.

Semuanya telah selesai, didapatilah purwa prabangkara, purwa prabangkara maksudnya di timur cahayanya matahari sudah menyinari, menerangi gelapnya dunia hingga menjadikannya terang. Terangnya menunjukkan setengah tujuh, Mereka yang hendak saya jemput sudah siap di pendapa.

10. Déné ulun kang ngripta bêbisik, Atmasukadga ugi mangkana, satngah sapta ing wanciné, sampun sawéga lungguh,nèng pantyasa ngarsa ngantyani, wau motor| wahana, paring jêng Sang Prabu , dupi wanci jam kasapta, kirang dasa mênut abdi dalêm supir, Bêkêl Wignya saksana.

Sedangkan saya yang mengarang bernama Atmasukadga yang juga demikian, pada pukul setengah tujuh sudah siap duduk di depan saya menunggui di kendaraan motor pemberian sang raja. Sampai pada pukul tujuh kurang sepuluh menit abdi dalem sopir Bekel Wignya segera,

11. Nyudhiyakkên rikanang swaniti, motor munggèng salor wiwaramba, srog prapta taman talompé, ulun umangkat laju, anumpaki wau swaniti, sarimbitan swamimba, wusnya tata lungguh, masin pinutêr lumaksa, swaranira sès-sès uwab wimba wèh wrin, mring janma kang tumingal.

Menyiapkan kendaraan tersebut. Motor berada di utara pintu rumah saya, tak lama kemudian saya melaju menaiki kendaraan tersebut bersama dengan istri saya. Seusai menata duduk, mesin dinyalakan lalu berjalan. Suara ses-sesnya seakan memberi peringatan kepada orang-orang yang melintas.

12. Gya lumaksa sêr myang dyan ngampiri, mring kang parlu katuju karséndra, mrih myat krêtêg catur kèhé, nênggih ki lurah wau, Arungbinang ingkang bêbisik, lajêng kéwala mangkat, lan wau tan kantun, Taliwanda sarimbitan, nulya samya alungguh munggwèng swa-|niti, wusnya satata sila.

Segera melaju menuju yang hendak saya jemput, menuju yang hendak dituju sesuai kehendak raja, untuk mengamati jembatan yang berjumlah empat. Yaitu tersebut ki lurah yang bernama Arungbinang. Langsung saja berangkat, dan tidak ketinggalan pula Taliwanda beserta istri. Kemudian kesemuanya duduk di kendaraan. Seusai menata duduk,

13. masin motor gya pinutêr nuli, swara sès-sès ngêsês kukusira, anyêmprot kaworan ing wé, nulya manglêr lumaku, karindhikkên nanging upami, katututan turangga, wus manyok kang sêngkut, parèstri kang nut manumpak, tinuduhkên kang dèrèng dipunwêruhi, suka tan èngêt wuntat.

Kemudian mesin motor segera dinyalakan, suara ses-ses mendesis, uapnya menyembur bercampur air. Kemudian berjalan lambat, diperlambat namun dengan kira-kira. Disalip oleh kuda. Sudah jauh tersebut yang menyalip. Para perempuan yang ikut naik diberitahu yang belum diketahui. Begitu senang hingga tidak ingat yang sudah terlewati.

~ PUPUH II ~
P A N G K U R

1. Dupi prapta tanggul nulya, winêruhkên krêtêg Tanggul yaiki, dupi jlêg sampun kalangkung, krêtêging Kaliwingka, sawatara rinikatkên lampahipun, sumiyut ing Grogol prapta, lampahira rindhik malih.

Ketika tiba tanggul kemudian diberitahukan jembatan Tanggul ini. Begitu tiba sudah terlewati jembatan Kaliwingka. Sementara lajunya dikencangkan. Kemudian tiba di Grogol, lajunya diperlambat kembali.

2. Awit Grogol wau pasar, lêng-ulêngan janma anêngah margi, krana ing pranatanipun, mring supir ingkang samya, anglampah-|kên motor kalamun pakéwuh,  marga ingkang dipunambah, karindhikkên myang akanthi.

Oleh karena Grogol tersebut pasar yang ramai dengan orang-orang hingga ke tengah jalan. Karena sudah menjadi peraturan kepada semua sopir yang menjalankan motor untuk segan-segan. Mengingat area yang dilaluiteman saya menyuruh saya untuk mengurangi kecepatan.

3. Sagung duga dugèng driya, pinasang ing pikir ywa nganti lali, sagung pakéwuh wus putus, iku supir utama, kacarita lampahing motor wus tutug, ing krêtêg Bacêm kaambah, karindhikkên dènnya laksi.

Banyak perkiraan dalam hati. Terpasang dalam pikiran jangan sampai lalai. Rasa segan sudah berlalu, demikian tersebut sopir utama. Diceritakan laju motor sudah sampai di jembatan Bacem. Diperlambat jalannya,

4. Mrih samya trang pakartinya, rosa saé tan wontên nguciwani, kyahi lurah dyan tumênggung, nabda marang kang aran, Taliwanda pinrih nindakkên pangukur, winangsulan yogyanira, mangké kémawon manawi.

Supaya semua dapat jelas. Kuat dan bagus tidak ada yang mengecewakan. Kyai lurah raden tumenggung berkata kepada yang bernama Taliwanda untuk melaksanakan pengukuran. Dijawablah “sebaiknya nanti saja jika,

5. Sampun wangsul lampahira, saking krêtêg Padhasgêmpal rumiyin, gya Samaulun ingukur, ing panjang wiyarira, lajêng Ngutêr sumawana Bacêm rampung, kyai| lurah waluyannya, ya bênêr iku prayogi.

Sudah pulang dari perjalanan.  Dimulai dari jembatan Padhasgempal, kemudian Samaulun diukur panjang lebarnya, lalu Nguter serta Bacem selesai. ”Jawabnya kyai lurah“ iya benar itu bagus,

6. Lamun wus bali kéwala, motor nulya linampahkên kinardi, sawatawis rikatipun, larisnya dyan wus prapta, pos wétannya Kaliwonan kang sinêbut, kabupatèn Sukaharja, nanging dènira lumaris.

Jika sudah kembali saja.” Motor kemudian dijalankan. Hanya sebentar melaju perjalanan sudah sampai pos timur Kaliwonan yang disebut kabupaten Sukaharja tetapi lajunya

7. Wau motor malah mandar, trusnya ngidul wimbuh rikat sakêdhik, prapta krêtêg Ngutêr sampun, karindhikkên lampahnya, ugi mamrih têrang ing pakartinipun, arsitèg sanyata dibya, pakartinya dèra kardi.

Motor tersebut justru semakin keselatan ditambah kencang sedikit, tibalah di jembatan Nguter, lajunya diperlambat agar jelas dalam pikirannya. Arsitek benar-benar pandai berfikir di dalam bekerja.

8. Bagus santosanya kêmbar, lawan krêtêg Bacêm kang wus kawuri, namung kaot dirganipun, sinawang lan lumampah, panjang wiyar krêtêg Bacêm nanging lamun, sampun dènukur kintênnya, botên kaot sapara tri.

Bagus dan kuatnya sama dengan jembatan Bacem yang telah dilewati, hanya selisih panjang kelihatannya dan sepintas lebih panjang dan lebar jembatan Bacem tetapi begitu sudah diukur kiranya tidak sampai selisih sepertiganya.

9. Kula kang ngripta pèngêtan, têmbung anak sarta kêris kinawi, nun Atmasukadga ulun, kang nyupir saking praja, nalikanya motor rindhik lampahipun, ki lurah bêbisik nabda, kulup gonku arang angling.

Saya yang mengarang peringatan, merangkai kata dan membuat keris, yaitu saya Atmasukadga yang menyetir dari kerajaan. Ketika motor lambat lajunya kyai lurah berkata berbisik “nak, penyebabku jarang berkata,

10. Marang sira déning sabab, têmbung dhaup gêntha dara jinarwi, panêmu myang panyawangku, wong nyupir iku kêna, dènèmpêrkên lan janma nurat nuju, tan kêna dènjak rasanan, awit kadya sira iki.

Kepadamu oleh karena kata digabung diganti serta diubah menurut pendapatku orang menyetir itu dapatdiibaratkan seperti orang yang sedang menulis, tidak boleh diajak berbincang-bincang seperti halnya kamu ini.

11. Gonmu nyupir ati tangan, sarta pada tansah anambut kardi, kula anulya umangsul, dhumatêng kyai lurah, tan kénging krêp imbal wuwus mandar angur, janma nyrat dènjak raosan , yèn salah namung dènkêrik.

Berhati-hatilah kamu dalam menyetir baik tangan serta kaki harus senantiasa bekerja sama.” Saya kemudian menjawab kepada kyai lurah “janganlah khawatir justru jika orang menulis diajak berbincang-bincang jika salah hanya tinggal dikerik saja.”

12. Ki lurah nulya maluya, iya bênêr kulu-|p gonmu mangsuli, ki lurah gya nabda manglung, cêlak mring karna amba, bisik-bisik makatên bêbisikipun, mêngko yèn lurungé padhang, motor dènira lumaris.

Kyai lurah kemudian menjawab “iya nak benar jawabmu”. Kyai lurah segera merunduk berkata dekat telinga saya berbisik-bisik demikian bisikannya “nanti jika jalannya sepi laju motor,

13. Sêngkakna lumarisira, mamrih para swami iku udani, rasané motor sru mamprung, kang binasakkên kêna, janma lémpoh jajah jaban jagad kêmput, nir pralambang kang tumimbang, rikatira kadya kuwi.

Percepatlah jalannya, agar para istri merasakan rasanya motor yang begitu kencang yang dapat diibaratkan orang lumpuh berpetualang menjelajah dunia bukan itu perumpamaan yang menyamai, kencangnya seperti itu”.

14. Nun prayogi waluyamba, dupi sampun wontên wradinan rêsik, têgêsnya samun tumlawung, janma kéwan tan ana, gumalibêsing margi dinulu suwung, ing ulun rikatkên nulya, plas ngêsuk swasana nami.

“Baiklah.” Jawab saya. Begitu sudah berada di jalan sepi maksudnya sunyi sepi manusia dan hewan tidak ada yang melintas, jalan terlihat sepi kemudian saya kencangkan hingga memecahkan suasana,

15. Dadya lir angin prahara, manjing jroning motor angosak-a-|sik, rambuting pra swami wau, tansah ngêlus késwanya, priyanira pitakon priyé rambutmu, pra wanita waluyanya, dahat dènnya mosak-masik.

Seperti angin prahara masuk ke dalam motor mengobrak-abrik rambut para istri tersebut. Dengan mengelus kumisnya, suaminya bertanya, “bagaimana rambutmu?” jawabnya para wanita “semua begitu berantakan.”

16. Ki lurah dyan mênggung nabda, mring swamèngwang makatên dènira ling, Dyan Ngantèn Kadga sira dhuk, coba-coba gawéa, pralambangé motor dènira lumaku, swamèngwang aris maluya, makatên dènira angling.

Kyai lurah raden tumenggung berkata kepada istri saya, demikian perkataannya “kamu nak, Raden Nganten Kadga coba buatlah perumpamaan mengenai laju motor!” istri saya menjawab dengan pelan, demikian jawabnya,

17. Kula sampun krêp késahan, mring Bandhung myang Surapringga Batawi, dhawuh sorpada Sang ulun, Gusti Pêpundhèn amba, Kangjêng Ingkang Sinuhun kang sih mring wadu, numpak ègprès rikatira, dèrèng sami lan puniki.

”Saya sudah sering bepergian ke Bandung Surapringga Batawi dibawah perintah raja saya Kangjeng Sinuhun yang sayang prajurit naik ekspres kencangnya belum sama dengan ini.

18. Amila motor punika, lumaksanya kawula angaturi, pralambang lambanging ngèlmu, janma cébol anglunjak, tranggana nèng lokamantala kajumput, rêbatan lan janma wuta, kalangan têbaning langit.

Maka motor ini saya katakan kencangnya ibarat perumpamaan ilmu manusia kerdil melompat kegirangan di luasnya jagad rayasaling berebut dan orang buta yang mengelilingi luasnya langit.”

19. Puwara jlêg sampun prapta, wontên krêtêg Padhasgêmpal lir ngimpi, andaradasih satuhu, Padhasgêmpal kaambah, sampun rindhik motor wau lampahipun, kula tur maning pralambang, rikatnya motor lumaris.

Begitu berhenti sudah sampai di jembatan Padhasgempal bagai mimpi. Begitu menakjubkan. Padhasgempal ditapaki. Sudah lambat laju motor tersebut, saya berkata kembali mengenai perumpamaan kencangnya laju motor,

20. Kadya kitab caritanya, duk jêng Nabi Panutup anitihi, paksi burak namanipun, katimbalan Pangéran, sabên mlumpat salumpatan têbihipun, lampahan gangsal tus warsa, ki lurah sukèng tyas angling.

Seperti kitab cerita nabi penutup ketika menaiki burung yang bernama burak dipanggil Tuhan, setiap satu kali melompat jauhnya seperti perjalanan lima ratus tahun. Kyai lurah senang hatinya kemudian berkata,

21. Dhatêng kula dènnya nabda, lé rasakna swaminta dèra kardi, pralambang mangkono mau, kula gumlêgês sarta, amangsuli dhumatêng ki lurah wau, inggih sanggya rêraosan, nèng jronya motor puniki.

Demikian perkataannya “nak rasakan hasil bekerjamuseperti perumpamaan yang demikian tadi.” Saya hanya tertawa serta menjawab kepada kyai lurah tersebut “iya.” Hingga terjadi perbincangan di dalam motor ini.

22. Mung kinarya mangrênèng tyas, dènnya sami angsal sih dèndhawuhi, karsa dalêm Sang Aprabu, kinèn samya bêsiyar, gêgirang tyas mring arga praptaning gunung, mung kadi janma supêna, amargi saking nagari.

Hanya berlandaskan rasa senang di hati, mereka yang menerima tugas dari sang raja, diperintah untuk melakukan perjalanan. Merasa senang dalam hati dari  gunung hingga gunung. Hanya seperti orang bermimpi, karena dari kerajaan

23. Pukul sapta ing umangkat, sampun prapta Padhasgêmpal banawi, kang dèn krêtêg warninipun, dipunambah punika, dados pintên jam danguning lampahipun, ki lurah lajêng maluya, mung juga satngah jam prapti.

Berangkat pada pukul tujuh dan sampailah di bengawan Padhasgempal yang wujudnya berupa jembatan yang ditapaki sekarang. Jadi berapa jam lamanya perjalanan. Kyai lurah lalu menjawab “hanya satu setengah jam sampai.”

24. Ing bangawan Padhasgêmpal, motor ngong dhêg Taliwanda lan supir, Dèn Bêkêl saksana mudhun, ngukur wau jêmbatan, rampungira ing pangukur lajêng wangsul, numpak motor malih nulya, pratéla panjang wiyaring.

Di bengawan Padhasgempal motor saya hentikan, Taliwanda dan sopir Raden Bekel segera turun mengukur jembatan tersebut. Begitu selesai mengukur lalu kembali menaiki motor, kemudian jelas sudah panjang lebar,

25. Wau krêtêg Padhasgêmpal, nanging ulun kang ngripta pratéla mring, sanggyanira kang mahayun, nungkara srat punika, ukur krêtêg-krêtêg ing sadayanipun, badhé kapratélèng wuntat, supadya trang tharik-tharik.

Jembatan Padhasgempal tersebut. Akan tetapi saya yang mengarang menjelaskan kepada yang berkehendak atas kesanggupan saya, yang menunggu serat ini, bahwa ukuran jembatan kesemuanya akan dijelaskan di belakang supaya dapat begitu jelas.

26. Yata mangkyamba carita, sampunira makatên motor nuli, kula lampahakên têrus, mangetan sabên ludhang, madyanira| ing ênu dinulu suwung, motor ngong lariskên rikat, sakêdhap kéwala prapti.

Tersebutlah nanti saya bercerita, sesudah demikian motor kemudian saya lajukan lurus ke timur, setiap senggang atau jika menurut saya terlihat sepi, motor saya lajukan kencang. Hanya sebentar saja sampai,

27. Ing Jati Bêdhug arannya, duk nèng ngriku motor dyan ngong abani, crag-crèg tyasnya motor wau, mangêrtos kèndêl nulya, Kyai Lurah Arungbinang yèku laju, pitanya marang sujanma, kéné iki lurung ngêndi.

Di Jati Bedhug. Ketika di situ motor saya atur crak-crek suara motor tersebut, lalu berhenti. Kemudian Kyai Lurah Arungbinang tersebut berjalan, bertanya kepada seseorang “di sini ini jalan apa?”

28. Kang tinanya aturira, tiyang ngriki anggènipun mastani, wradinan ing Jati Bêdhug, kya lurah gya pitanya, purwanira priyé déné para manus, ngarani mangkono samya, aturnya wau sujanmi.

Yang ditanya menjawab “orang-orang di sini menamainya jalan di Jati Bedhug. ”Kyai lurah segera bertanya ”awalnya bagaimana sedang orang-orang menamai demikian?” Jawab orang tadi

29. Criyosnya wong wréda- wréda, ing wanadri ngriki punika nguni, wontên wit jati gêngipun, sa-|bêdhug kang gêng dahat, kyai lurah anulya malih andangu, pogogé mau mandira, ingkang aran kayu jati.

“Cerita dari orang-orang tua di perbukitan ini dahulu kala ada pohon jati yang besarnya seukuran bedhug yang amat besar.” Kyai lurah kemudian bertanya kembali “pangkal pohon tersebut di mana, yang bernama kayu jati,

30. Saikiné iku apa, ijéh wujut kang tinanya mangsuli, sampun ical wujutipun, ambok bilih kéwala, wus kurugan saking siti lunturipun, ing rêdi déning kawruhan, samantên praptèng sapriki.

Sekarang itu apa masih ada?” Yang ditanya menjawab “sudah hilang wujudnya, mungkin saja sudah tertimbun oleh longsornya tanah, menjadi pengetahuan di gunung dari dahulu hingga saat ini.”

31. Kèndêl kya lurah takyannya, wontên ngriku motor ngong putêr bali, gya mring krêtêg Samaulun, sawusira tumêka, krêtêg wau motor kula dhêg myang ulun, manggènkên nèng pinggir marga, parluning tyas ngong supadi.

Selesainya kyai lurah bertanya, di situ motor saya putar balik menuju jembatan Samaulun. Sesudah sampai di jembatan tersebut motor saya hentikan, saya tempatkan di pinggir jalan maksud hati saya supaya.

32. Dyan Bèhi Taliwanda myang, Bêkêl Wignya saksana mudhun sami, angukur karêtêg wau, wusnya rampung anulya, wangsul maring rata motor minggah sampun, gya lapur pétang ukuran, mring ngong kasmaran kulingling.

Raden Ngabehi Taliwanda serta Bekel Wignya segera turun mengukur jembatan tersebut. Setelah selesai kemudian kembali naik ke kereta motor, segera melaporkan hitungan ukuran. Saya merasa kagum sekali,

~ PUPUH  III ~
ASMARADANA

1. Mila wangsul kula saking, krêtêg Samaulun nulya, lampahnya wahana motor, ngong ubang-ubêngkên marang, angambah marga-marga, margèng kutha kang sinêbut, Wanagiri larisira.

Maka kembali saya dari jembatan Samaulun kemudian lajunya kendaraan motor saya bawa berkeliling-keliling menelusuri jalan-jalanjalan di kota yang disebut Wanagiri. Kecepatan,

2. Ing motor ngong karya aris, Kyai Lurah Arungbinang , dyan tanya-tanya marang ngong, kula gya matur wontênnya, ing Loji Asistènan, myang kabupatèn sartèku, Pacinan myang pasar-pasar.

Motor saya kurangi. Kyai Lurah Arungbinang kemudian bertanya-tanya kepada saya. Saya menjawab apa adanya “di Loji Asistenan serta kabupaten serta tersebut Pacinan, pasar

3. Pakampunganing wong jawi, wêwêngkon kutha Wanarga, kiyai lurah sabdané, dadya ki aldaka ingkang, katon sinawang sangka, ing Ngutêr katoné dhuwur, ing saiki kaidakan.

Perkampungan orang Jawa di bawah pemerintahan kota Wanagiri.” Kyai lurah berkata “jadi gunung yang senantiasa terlihat dari Nguter terlihat tinggi sekarang telah ditapaki?

4. Lah kok bênêr mau kaki, panungggangé iku rata, swaminta dènira gawé, pralambang kasêbut ngarsa, gêpok ngélmu sêmunya, yaiku supangatipun, sorpada jeng Sri Naréndra.

Lho kok benar tadi nak, laju kereta seperti yang kamu buat perumpamaan seperti yang tersebut di depan, seperti mencari ilmu yakni bermanfaat atas diri raja,

5. Sih matêdhani swaniti, sasat lir thathit lampahnya, sakêdhèpan wus prapta srog, ing kutha Wanagiri kang, tumumpang lumahira, bumi gunung kang kapétung, rada srénggikêni kambah.

Yang telah memberi kendaraan yang lajunya seperti petir, satu kedipan saja sudah sampai di kota Wanagiri yang bentangannya bersusun, terbilang pegunungan, yang ditapaki.

6. Ing sujanma myang| kinardi, kutha pasar myang pomahan, sumawana rêrèkané, loji sarta kabupatyan, kagolong wus prayoga, aja manèh kéné kulup, yèn ora kinarya yogya.

Oleh orang-orang dibuat kota, pasar serta pemukiman serta sudah terbilang sebagai pemukiman dan kabupaten yang sudah tergolong bagus. Apalagi di sini nak mana mungkin tidak bagus?

7. Lah wong kulup mau margi, kang mring Jati Bêdhug rannya, anggumunkên gumriningé, myang amba tangguling marga, bêntar wilis dhukutnya, kula anulya umatur, kasinggihan kyai lurah.

Tadi saja nak jalan yang ada di Jati Bedhug kebersihannya begitu menakjubkan. Bentangan tanggulnya jalan dipenuhi berbagai jenis rerumputan.” Saya kemudian berkata yang kemudian disetujui kyai lurah,

8. Anamung yèn masa katri, radi kirang mangrênèng tyas, wit rêdi séla kang katon, sampun kantun dumuk sasat, tan tuwuh rumputira, dadya riyu-riyunipun, botên wontên mung gumêmplang.

“Hanya saja jika musim kemarau agak kurang menyenangkan hati karena hanya gunung batu yang terlihat, seakan-akan hanya tinggal seperti itu tidak tumbuh rumputnya sehingga keasriannya tidak nampak yang terasa hanya panasnya matahari.”

9. Kyai lurah nabda| sarwi, amanthuk-manthuk O iya, mawus bênêr sira tholé, wusnya makatên motor dyan, ngong rikatkên lampahnya, têrus mantuk lampahipun, ing krêtêg Ngutêr wus prapta.

Kyai lurah berkata sambil mengangguk-angguk “O iya, memang benar kamu nak.” Sesudah begitu motor kemudian saya percepat lajunya, kemudian menuju pulang, tibalah di jembatan Nguter.

10. Wontên ing ngriku swaniti, kula andhêg grêg anulya, Taliwanda utawiné, Dèn Bêkêl Wignya saksana, samya mudhun parlunya, angukur karêtêg wau, rampunging pangukurira.

Di situ kendaraan saya hentikan, kemudian  Taliwanda dan juga Raden Bekel Wignya segera turun dengan tujuan mengukur jembatan tersebut. Seusai pengukuran,

11. Nulya munggah ing swaniti, wusnya sila nèng wahana, nuntên wau rata motor, kula lampahkên myang rikat, gya prapta Sukaharja, têksih laksana rikat trus, mila sakêdhap wus prapta.

Kemudian naik ke kendaraan. Sesudah duduk di kendaraan, kemudian kereta motor tersebut saya lajukan dengan kencang, segera tiba di Sukaharja, masih terus melaju dengan kencang, maka hanya sebentar sudah tiba

12. Krêtêging Bacêm banawi, motor kula andhêg nulya, ing sêdya kula supados, Dyan Ngabèhi Taliwanda, Bêkêl Wignya saksana, samya mudhun parlu ngukur, ing krêtêg ugi gya samya.

Di jembatan Bacem. Motor kemudian saya hentikan, maksud saya supaya Raden Ngabehi Taliwanda, Bekel Wignya segera turun untuk mengukur jembatan tersebut dan juga segera,

13. Mudhun tumandang nêpusi, ing krêtêg wéra dirganya, sarampungé pangukuré, nulya minggah maring rata, wusnya tata susila, wau rata motor laju, kula lampahkên duk prapta.

Turun menghitung ukuran panjang dan lebar jembatan. Seusai pengukuran, kemudian naik ke kereta. Sesudah menata duduk, kereta motor tersebut melaju, ketika sampai,

14. Buh ménggok rikanang maring, Pasanggrahan Langênharja, nulyèng ngong lampahkên ménggok, wit dhawuh sandhap padèndra, Ki Lurah Arungbinang, mamrih udani kalamun, pandhapining pasanggrahan.

Gapura belok menuju Pasanggrahan Langenharja. Kemudian saya belokkan sesuai dengan perintah dari bawahan raja Kyai Lurah Arungbinang untuk melihat pendapa pasanggrahan,

15. Kang wétan rinombak mangkin, prapta kula Langênharja, anjujug wismanya Radèn, Bèhi Prawira Giyota, abdi dalêm kang ngrêksa, pasanggrahan dalêm wau, wusnya tata pinanggihan.

Yang timur sudah dipugar. Setiba saya di Langenharja, langsung menuju rumah Raden Ngabehi Prawira Giyota, abdi dalem yang menjaga pesanggrahan tersebut. Seusai saling bersua,

16. Pra wanita kang manggihi, Dyan Ngantèn Prawira Pura, lungguh andhèr nèng markisé, Lojèn Wétan myang sinêgah, wédang roti mérikan, kula lan kya lurah wau, pinanggihan nèng pandhapa.

Para wanita yang menjamu Raden Nganten Prawira Pura duduk berbanjar di markis Lojen Wetan dengan dijamu air minum, roti dan camilan. Saya dan kyai lurah tadi bertemu di pendapa.

17. Sarêng sampun sawatawis, kya lurah angajak marang, Prawira Giyota déné, nglingnya ki lurah mangkana, payo kulup ngirita, lumêbu jroning pantimu, ngong arsa kêtêmu marang.

Setelah sudah sementara waktu, kyai lurah mengajak Prawira Giyota, sedang kyai lurah berkata demikian, “ayo nak antarlah aku masuk ke rumahmu, aku ingin bertemu dengan,

18. Para wadon gawan mami, Prawira Giyota turnya, ulun tan susah andhèrèk, yogya ki lurah pribadya, lumêbêt maring griya, ki lurah radyan tumênggung, gya manjing mring madéyasa.

Para perempuan yang saya bawa. ”Jawab Prawira Giyota “saya tidak usah ikut, lebih baik kyai lurah sendiri yang masuk ke rumah.” Kyai lurah raden tumenggung segera masuk rumah.

19. Amargi datan udani, pra wanita lamun samya, silandhèr munggèng markisé, Lojèn Wétan cêkakira, mawus kapanggya nulya, kyahi lurah nuntên tumut, sila nèng ngriku myang sigra.

Jelas saja tidak kelihatan, ternyata para perempuan duduk berbanjar di markis Lojen Wetan. Seusai bertemu kemudian kyai lurah ikut duduk di situ dan segera,

20. Mêlingkên kula utawi, Prawira Giyota lawan, Taliwanda sêsampuné, prapta ngriku myang wus tata, susila sumawana, sawatawis gunêmipun, kula anulya pratéla.

Berkata kepada saya ataupun Prawira Giyota dan Taliwanda. Sesudah tiba di situ dan sudah selesai menata duduk serta sudah berbincang-bincang sebentar saya kemudian menjelaskan,

21. Dhumatêng radyan ngabèhi, wau Prawira Giyota, radyan bèhi praptaning ngong, ing ngriku parlu dinuta, ing Kangjêng Sri Naréndra, dhawuh dalêm Sang Aprabu, kiyai lurah punika.

Kepada Raden Ngabehi Prawira Giyota tersebut, ”raden ngabehi tibanya saya di sini dengan maksud mengantar Kangjeng Sri Narendra. Atas perintah sang raja, kyai lurah ini

22. Lan para wanita sami, kadhawuhan sowan miyat, pasanggrahan salêbêté, punapa ta parlu mawa, lapur mring pangagêngnya, kang rumêksa udyana nung, ing Langênharja punika.

Beserta para wanita ini diperintah untuk berkunjung melihat ke dalam pasanggrahan,apa harus dengan lapor kepada pembesaryang menjaga taman di Langenharja yaitu

23. Bandara Pangran Ngabèhi, Putra dalêm jêng Naréndra, kang jumênêng ajudané, ingkang jêng Gupênur Jéndral, tanah Indi Nèdêrlan, kang tinakyan anulya sung, waluyan sinom logondhang.

Bandara Pangeran Ngabehi putra raja yang ajudannya Kangjeng Gubernur Jendral tanah Indi Nederlan?” Yang ditanya kemudian memberikan jawaban dengan tembang sinom.

~ PUPUH IV ~
S I N O M

1. Kalamun pamanggih kula, rèhning punika pakarti, wus trang dhawuh dalêm ing Sang, kang mêngkoni tanah Jawi, ngadhatyan praja adi, ing Surakartyambêg mashur, asih myang| martatama, mring wadya bala gung alit, miwah mitra bangsa ing liyan nagara.

“Menurut pendapat saya perkara perintah tersebut sudah jelas perintah dari yang memimpin tanah Jawa, kerajaan yang indah di Surakarta yang termasyur berwatak penyayang dan sabar terhadap prajurit golongan besar maupun kecil serta kepada mitra bangsa di luar negara,

2. Dènmong lan kamartotaman, marmanya kadya prayogi, taman mawi lapur ing Sang, pramodya rumêksa maring, pasraman udyanadi, lan rèhning Putra Sang Prabu, priya wêrda pribadya, wastunya sanggyèng panggalih, mirib rama natyambêg gung martotama.

Begitu dihormati dan dihargai. Maka dari itu, sepertinya tidak usah melapor kepada yang menjaga pemandian taman ini. Dan sudah barang tentu putra sang raja, lelaki yang berkepribadian luhur tentu mengizinkan. Mirip ayahnya seorang raja yang penuh kesabaran,

3. Pramana mring lêlarikan, wênang mokal sarta wajib,parlu sumawana sunat, kaèsthi ing siyang ratri, sêsampunnya Dyan Bèhi,Prawira Giyota mangsul, wau ingkang mangkana , kula gya umatur maring, Kyai Lurah Arungbinang nun sumangga.

Paham terhadap hukum, yang dilarang serta yang wajib dan juga yang sunah. Diamalkan siang dan malam.” Sesudah Raden Ngabehi Prawira Giyota menjawab seperti yang demikian. Saya segera berkata kepada Kyai Lurah Arungbinang “mari silahkan

4. Tumamèng jro udyanarja, kyai lurah wusnya angling, maluya mring kula iya, anulya wasana maring, éndyahing kang maggihi, nênggih radèn ngantènipun, Prawira Pura sarta, suta bantyannya ngabèhi, kang bêbisik wau Prawira Giyota.

Masuk ke dalam taman kerajaan!” Sesudah itu kyai lurah berkata memberi jawaban kepada saya “iya.” Kemudian akhirnya bertemu dengan cantiknya yang menemui yaitu Raden Nganten Prawira Pura serta anak turunnya. Ngabehi Prawira Giyota tersebut berbisik,

5. Wus gèr-gèr wanita tiga, Prawira Pura utawi, sira gèr mantu Giyota, loro pisan payo sami, ngirita wanita tri, kadangmu saka prajanung, malbèng pura pêpara, wêruhna Kaputrèn tuwin, myang jronira datulayaning udyana.

“Sekarang kalian wanita tiga, Prawira Pura dan kamu anak mantu Giyota, dua sekalian ayo antarlah ketiga wanita saudaramu dari kerajaan masuk ke pura pepara tunjukkan Kaputren serta ke dalam pertambangan kerajaan.

6. Nanging samasa sira jak, ing kamar-kamar umanjing, sira ndhisikana nêmbah, gya laku dhodhok dyan linggih,  kang lininga-|n matur ris, nun inggih sandika ulun, wusnya makatên nulya, bidhal kya lurah lumaris, anèng ngayun lawan Prawira Giyota.

Akan tetapi sewaktu kalian diajak masuk ke kamar-kamar, kalian harus mengawali dengan menyembah lalu berjalan jongkok baru kemudian duduk.” Yang diberi pesan menjawab dengan pelan “iya saya mengerti.” Sesudahnya demikian kyai lurah berjalan di depan bersama Prawira Giyota,

7. Gya manjing pura cangkrama, pra wanita laju manjing, Kaputrèn wau udyana, déné kyai lurah tuwin, kula lawan Ngabèhi, Taliwanda sartanipun, Prawira Giyota gya, linggih munggèng pungkasaning, pandhapadi kang wétan madhêp pracima.

Bersegera masuk ke pura cangkrama. Para wanita berjalan masuk ke Kaputren taman tersebut. Sedangkan kyai lurah serta saya dan Ngabehi Taliwanda beserta Prawira Giyota segera duduk di bagian belakang pendapa yang timur menghadap ke barat.

8. Salbêtnya samya linggihan, wontên ing ngriku anuli, kyai lurah gya manabda, mring Prawira Giyota ris, makatên dènira ngling, kulup kandhanana aku, pandhapa ingkang wétan, karombak puniku kaki, karsa dalêm kapri-|yé ing têmbénira.

Selama duduk di situ kemudian kyai lurah segera berkata kepada Prawira Giyota dengan pelan, demikian perkataannya “nak jelaskan padaku, pendapa yang timur ini apa sudah dipugar, keinginan sang raja nantinya bagaimana,

9. Apa ta puniku bakal, ngadêg kamulyakkên maning, kadya duk samananira, Prawira Giyota angling, nun botên ngadêg malih, karsa dalêm jeng Sang Prabu, kantun dhapi pracima, jrambahnya kang dènlinggihi, punika kang katêksihkên ananging ta.

Apakah akan dibangun diperbagus kembali seperti dahulu kala?” Prawira Giyota berkata “sudah tidak didirikan kembali, keinginan sang raja hanya pendapa barat yang lantainya untuk diduduki itu yang disisakan, hanya saja

10. Kaingêr wuwung kinarya, mujur mangidul dumadi, mangétan adhêping wisma, wisma pandhapi puniki, kyai lurah mangsuli, iya kang mangkono kulup, pangudarasaningwang, têgêse kiraku kaki, bok manawa karsa dalêm jêng Sri nata.

Atapnya diputar dengan Panjangnya mengarah ke selatan, sehingga Rumah menghadap ke timur,rumah pendapa ini.” Kyai lurah menjawab “Iya, yang demikian itu nak perkiraan saya maksudnya saya kira kalau saja keinginan sang raja

11. Mrih plataran wimbuh wéra, éwadéné têmbé wuri, nata rasanya gumêmplang, wastunya mawus ginalih, sinung| mandira warsi, têgêse wiwitan taun, sawusa samyanira, soré taman dèn dièdi, mrih mimbuhi sênêngé para suméwa.

Supaya halaman diperluas meskipun nanti kerajaan terasa semakin panas tentu sudah dipikirkan di mandira warsi maksudnya awal tahun. Sesudah semuanya selesai bawah taman diperbagus untuk menambah senang yang berkunjung.

12. Lèn catur kyai baita, Rajamala kadya kèksi, nèng pinggir pracima yogya, iki mêngko lamun mami, budhal mulih ngampiri, sêdyayun umiyat prahu, Kiyai Rajamala, Prawira Gyota mangsulris, nun prayogi pra wanita mrih wuninga.

Beralih pembicaraan, perahu Kyai Rajamala sepertinya terlihat  bagus di pinggir barat. Ini nanti jika saya berangkat pulang mampir, maksud hati melihat perahu Kyai Rajamala.” Prawira Giyota menjawab dengan pelan “itu bagus agar para wanita tahu.”

13. Sampunnya para wanita, mubêng-mubêng ngarsa wingking, rêsik sajroning udyana, sadaya dènudanèni,gya nusul mring pandhapi, sawusnya satata lungguh, yata wau Dyan Ngantyan, Prawira Pura anuli, lapur marang Kyai Lurah Arungbinang.

Seusai para wanita berkeliling depan belakang di kesemua bagian taman semua telah diamati segera menyusul ke pendapa. Sesudah menata duduk tersebut tadi Raden Nganten Prawira Pura kemudian melapor kepada Kyai Lurah Arungbinang,

14. Kula nuwun anggèn kula, kadhawuhan ngirit maring, pra kadang èstri têtiga, mrih sumêrêp salêbêting, kadhatyan udyanadi, nun sampun salêsih samu, lwirnya samu sadaya, tan wontên kècèr sasiki, kadang éndyah saking praja sarêng miyat.

“Permisi, di sini saya diminta untuk mengantar ketiga saudara perempuan untuk mengamati taman kerajaan sudah diamati samu maksunya samu semua, tak ada satu pun yang terlewati. Saudara-saudara cantik dari kerajaan ketika melihat

15. Nuwun ing got toyanira, kula sumêt rèk anuli, murub kadya urubira, janèwêr dipunbêsêmi, dahat gumuning ati,samya kêkêl gujêngipun, sami tanya witira, toya wau saking pundi, lajêng kula ajak maring bur guskara.

Air di parit saya nyalakan dengan korek kemudian menyala seperti nyala arak yang dibakar mereka begitu terheran-heran, semuanya tertawa lepas,  semua bertanya asal air tersebut dari mana. Kemudian saya ajak ke sumur tancap.

16. Lah punika witing toya, pra kadang wanita katri, tumuntên sami wacana, É kok anèh têmên warih, tirtèki kang upami, wignya dadi petroliyum, saiba supangatnya, ing Kangjêng Sri Narapati, maring putra wangsa myang wadya kawula.

Nah inilah asal air. Saudara wanita tiga kemudian berkata “wah kok aneh benar air ini, seandainya bisa jadi minyak tanah betapa berkahnya bagi sang raja serta bagi anak cucu dan prajurit seperti saya.”  

17. Wusnya Dyan Ngantèn pêparab, Prawira Pura kèndêl ngling, dènya matur mring kya lurah, kiyai lurah anuli, wacana aris maring, Prawira Giyota wau, makatên wacananya, rèhning aku lan parèstri, goné miyat kagungan dalêm udyana.

Seusai raden nganten yang bernama Prawira Pura selesai berbicara melapor kepada kyai lurah. Kyai lurah kemudian berkata dengan pelan kepada Prawira Giyota. Demikian perkataannya “seusai aku dan para wanita melihat-lihat taman sang raja,

18. Rêsik sanggya kawaratan, myang pangèstu jêng Sang Aji,ginanjar tulus raharja, marmané ing mangkya kaki, aku lawan ngabèhi, Atmasukatga sartèku, parèstri sadayanya, lilanana budhal mulih, sarta mampir umiyat Kya Rajamala.

Sudah paham semua yang janggal, dengan memohon restu Tuhan agar diberi keselamatan, inginnya nanti nak, saya dan Ngabehi Atmasukadga serta tersebut para wanita semua diperkenankan pulang serta mampir melihat Kyai Rajamala.”

19. Prawira Gyota maluya, nuwun sumangga ing kapti,gya bidhal sadayanira, sumawana kang mong tami, Atmagiyota èstri, tri wau samya tut pungkur, miyat Kya Rajamala, wusnya samya manjing maring, kagungan sang baita Kya Rajamala.

Prawira Giyota menjawab “ mari silahkan!” Semua segera berangkat beserta tuan rumah Atmagiyota, perempuan tiga tadi semua mengantar melihat Kyai Rajamala. Sesudah semua masuk ke dalam perahu Kyai Rajamala.

~ PUPUH V ~
G A M B U H

1. Gambuh dènya andulu, para èstri swaminya katêlu, Arungbinang Kadga Taliwanda angling, sêmunira samya gumun, umiyat kagungan Katong.

Berulang-ulang mereka mengamati, para ketiga wanita istri Arungbinang, Kadga, Taliwanda berkata disertai rasa terheran-heran melihat kepunyaan sang raja

2. Kya Rajamala prahu, ingkang karya gumunirèng kalbu, dènya agêng dirga bagus gumarining, saya maning dupyandulu, jamban agêm Sang Akatong.

Perahu Kyai Rajamala yang membuat takjubnya kalbu. Begitu besar, panjang, mempesona. Apalagi ketika melihat kamar mandi sang raja,

3. Pèni èdi myang bagus, pangalêmé têmbung tumpu-|k-tumpuk, jamban iki ayak waragaté nganti, ora kurang saka pétung, limang atus sèkêt kêton.

Begitu indah serta bagus kata-kata pujian bertumpuk-tumpuk. Kamar mandi ini kira-kira biayanya tidak kurang dari  Rp 1.375,-.

4. Wusnya watara wau, kyai lurah awacana arum, mring pra èstri mangkana dènira angling, gonmu padha miyat prahu, apa wus têrang panonton.

Sesudah sementara waktu, kyai lurah berkata pelan kepada para perempuan, demikian perkataannya “apakah dalam kalian melihat perahu sudah jelas?” 

5. Pra èstri maluya rum, inggih sampun trang samyamba dulu, kyai lurah anulya manabda aris, yèn mangkono payo uwus, mangkat mulih nunggang motor.

Para perempuan menjawab dengan pelan, “iya, kami sudah jelas dalam melihat.” Kyai lurah kemudian berkata dengan pelan “kalau begitu, ayo berangkat pulang naik motor.”

6. Nulya budhal sing prahu, prapta cakêtira rata laju, tamu tuwin kang dipuntamoni sami, bagé-binagé rahayu tamu gya anunggang motor.

Kemudian berangkat dengan perahu sampai di dekat kereta. Tamu serta tuan rumah  saling mendoakan, tamu segera naik motor.

7. Wusnya atata lungguh, jalêr èstri kang nèng motor laju, manthuk maring kang mong tamu pasmon dadi, ngambali bagé rahayu, déné kang tampa pasêmon.

Seusai menata duduk, laki-laki perempuan yang berada di dalam motor mengangguk kepada tuan rumah sebagai tanda mengulang berbagi doa keselamatan. Sedangkan yang menerima isyarat

8. Malês mêndhak myang manthuk, ugi dadya ngambali bagyayu,  rata motor kula lampahkên tumuli, tot-tèt pasmon mring wong mlaku, minggira ngétan mangulon.

Membalas merunduk disertai anggukan yang juga menjadi tanda mengulangi berbagi keselamatan. Kemudian kereta motor saya lajukan, tot-tet menjadi peringatan bagi orang yang yang berjalan, minggirlah ke barat atau ke timur.

9. Dupyantara motor tutug, wétan Masjid Agung udyananung, mamrih wau gêgawan para pawèstri, tumonton sapantêsipun,nulya mudhun saking motor.

Hingga sementara waktu motor sampai di timur taman Masjid Agung. Supaya para rerempuan yang dibawa melihat-melihat seperlunya, kemudian turun dari motor.

10. Wusira samyandulu, mring kagungan dalêm masjid wau, nulya wangsul anumpak mring motor malih, wusnya tata déra lungguh, munggèng jro wahana motor.

Seusai semua mengamati masjid tersebut kemudian kembali ke motor. Seusai menata duduk, Kendaraan,

11. Punika kula laju, mawèh pasmon tattèt sarta tit-tut, motor tanggap sès-sès dènira aturi, gya laksita sêr sumêbut,turut lurung mujur ngalor.

Tersebut saya lajukan dengan memberi isyarat tat-tet serta tit-tut. Menurut saya motor bersuara ses-ses. Kemudian berjalan lambat di jalan yang mengarah ke utara.

12. Malih kumandhir ulun, thot-thot thit-thot motor wau laju, tanggap ménggok mangétan laksana ngênthir, ngong malih sasmita tat-tut,motor tampi menggok ngalor.

Saya senantiasa terus berjalan tot-tot tit-tot motor tersebut melaju. Pertanda motor hendak belok ke timur lurus. Saya memberi isyarat tat-tut kembali pertanda motor hendak belok ke utara

13. Lurung sêmunya mujur, ngalor ngétan motor dènnya mlayu, ngêpêng rikat raosnya marang ing dhiri, gêtêr myang angin sumrubut,brêbêt-brêbêt ménggok ngulon.

Ke jalan yang agak mengarah ke utara agak ke timur. Motor melaju kencang sekali, rasanya badan menjadi gemetar oleh angin semilir yang wus-wus. Belok ke barat

14. Ngambah kampungan lurung, Jagasuran sartanira lurung, Jagaprajan kula gya kumandhir rindhik, mrih wadon kang samya lungguh, wontê-|n ing swaniti motor.

Menapaki jalan perkampungan Jagasuran serta jalan Jagaprajan. Saya kemudian berjalan dengan lambat supaya perempuan yang sedang duduk di dalam motor

15. Sêrêpa wismanipun, sanak kanca kang mangindhung kampung, Jagasuran Jagaprajan kasbut nginggil, kyai lurah dyan tumênggung, wiwit motor wau ménggok.

Tahu rumah sanak saudara yang tinggal di perkampungan Jagasuran, Jagaprajan yang disebutkan di atas. Kyai lurah raden tumenggung sejak tadi motor belok,

16. Sakêdhap-kêdhap amung, tudhang-tudhing nuduhkên mrih wêruh, para èstri kang nunggil juga swaniti, mring wismèng kanca sadulur, iki Atmasupana gon.

Sebentar-bentar hanya menunjuk-nunjuk memberi tahu para perempuan yang menjadi satu dalam kendaraan, mengenai rumah sanak saudara. Ini tempat Atmasupana,

17. Hla iki wismanipun, lé raharja puniku sadulur, saduluré Singadiwirya Ngabèhi, hla-hla iki wismanipun, Atmasupana dipunwroh.

Nah ini rumahnya, anak tersebut saudara Ngabehi Singadiwirya. Nah ini rumahnya Atmasupana sudah diketahui.

18. Hla iki wismanipun, Singadiwirya mau jêjuluk, hla-hla iki wismané tholé ngabèhi, Sastraukara nganggo buh, Èsmutanèn ra-|da kulon.

Nah ini rumahnya Singadiwirya yang disebut tadi. Nah ini rumahnya Ngabehi Sastraukara yang disertai gapura. Esmutani agak ke barat.

19. Samya ngingêtna kidul, mêngko aku nuduhkên gonipun, Èsmutani hla-hla wruha iku panti, pantinira èsmu mau, ngaliha nonton mangalor.

Menolehlah ke selatan nanti aku tunjukkan tempat Esmutani. Nah lihatlah rumah itu, rumah esmu tadi. Beranjaklah menoleh ke utara,

20. Hla iku wisma bagus, Mangkudiningratan kula laju, kumandhir mring motor lan sasmita naming, tèt-tit tut-tèt tit-tut laju, ngrêtos tampi sos-sos motor.

Nah ini rumah megah Mangkudiningratan. Saya terus melaju Berjalanlah motor dengan memberi isyarat tet-tit tut-tet tit-tut, melaju hingga bersuara sos-sos. Motor

21. Rikat laksitanipun, kluwêng ménggok manguntara têrus, ing Gêmblêgan mangalor kewala prapti, prapatan Cayudan laju, kaluwêng ménggok mangulon.

Melaju dengan kencang, lalu belok ke utara lurus menuju Gemblegan, ke utara sebentar sudah sampai perempatan Cayudan. Terus melaju lalu belok ke barat,

22. Tan antara puniku, gya kaluwêng ngalor ménggokipun, kluwêng maning ménggok mangulon lumaris, du-|pyantara mawus tutug, pungkas wétan Kêbon Katong.

Tak lama kemudian belok ke utara, lalu belok ke barat lagi, hanya sebentar sudah sampai di timur Kebon Raja.

23. Nulya kumandhir ulun, klak-klêk motor mangrêti tyasipun, sigra rindhik gumlêsêr déra lumaris, ki lurah nulya anuduh, maring wau para wadon.

Kemudian saya melaju, klak-klek suara motor. Segera iperlambat jalannya, kyai lurah kemudian menunjukkan kepada para perempuan,

24. Yaiki taman agung, Kêbon Raja kagungan Sang Prabu, motor ngrêti ménggok-ménggok angubêngi, Kêbon Raja ngantya kêmput, têmu gêlang para wadon.

Inilah taman agung Kebon Raja milik sang raja. Motor kemudian mengelilingi Kebon Raja hingga selesai secara keseluruhan. Para perempuan

25. Samya trang dènnyandulu, sawatawis rèhning lugunipun, wadon lawan wong priya béda sayêkti, lanang kêrêp kluyag-kluyug, kliyêg-kliyêg anênonton.

Sudah jelas dalam mengamati, hanya sebentar oleh karena sebenarnya perempuan dan laki-laki itu sangat berbeda, laki-laki sering keluar bermain melihat-lihat,

26. Gêgirang manah patut, munggèng paron sanggèn-ênggèn patut, wangsul èstri yèn priyanya tan ngidèni, utama nyêngkêr barukut, badan ulat binarongsong.

Mencari hiburan di sembarang tempat pantas. Lain halnya dengan para perempuan jika suaminya tidak mengizinkan lebih utama tidak berangkat. Menutup aurat dan menjaga pandangannya.

27. Éwadéné kalamun, nuju wêdal kaumbar ing kakung, ingkang suka sênêng tyas kinanthèn eling, traping raga ulatipun, kang utama ing pasêmon.

Hanya saja jika menuju waktu harus dipersembahkan kepada suami harus disertai dengan rasa senang dalam hati disertai badan yang bersih serta paras yang manis dalam raut wajah,

28. Lawan manah kalamun, sami wadon nuju kumpul-kumpul, ingkang kêndêl têtêg ingkang ngati-ati, aja kéwat ywa gumaut, kang prasaja ing paclathon.

Dan juga dalam hati. Jika para perempuan hendak bersosialisasi harus teguh pendirian, harus berhati-hati, jangan sombong, jangan merasa paling bisa, yang berhati-hati dalam berbicara.

29. Luwih manèh kalamun, kumpul lawan jalu mèlu lungguh, wimbuhana ing kalbu dèn ngati-ati, wit saka wadon lan jalu, sanggya budi saprawolon.

Terlebih lagi jika ikut berkumpul dengan laki-laki harus lebih berhati-hati karena parempuan dan laki-laki pengetahuannya satu banding delapan.

30. Lan manah wanitèku, ingkang lêgan dèn ngandêl ing kalbu, mring sipatnya Pangéran rahmanirakim, wajidaha wajidahu, tinurutan ing Hyang Manon.

Dan hati wanita itu harus lebih bisa menerima dan percaya terhadap sifat Tuhan Rahmanirrakhim, yang terjadi terjadilah, semua atas kehendak Tuhan.

31. Nanging tinurut mau, amiliha lêlakon rahayu, lwirnya ayu bêcik sartanya basuki, saniskara ing panggayuh, dèn sêdya mring karahayon.

 Akan tetapi dari situ maka pilihlah jalan hidup yang rahayu,  maksudnya ayu yakni baik, serta selamat, tak ada penghalang bagi keinginan, semua keinginan tercapai.

32. Galadrah wuwus luhur, nging upami katulat satuhu, ing sarèhning wiyata langkung utami, wus tamtu nêmu rahayu, iya sira rata motor.

Seperti yang telah disebutkan di atas, jika diamalkan dengan benar menjadikan lebih utama. Sudah tentu menemukan keselamatan. Tersebut kereta motor

33. Kaluwêng ménggokipun, kulon Priyabadan ngalor têrus, prapta lurung sakiduling Pépé Kali, kluwêng ménggok lurungipun, sêmu mujur| ngétan ngalor.

Lalu belok ke barat, Priyabadan lurus ke utara, sampai di jalan sebelah selatan Kali Pepe. Lalu belok, jalannya mengarah ke timur agak ke utara.

34. Puniku gya jumêdhul, lurung cakêt ing sakidulipun, balé rata sêtatsiyun agung nami, ing Balapan ménggok ngidul, anginthar kéwala motor.

Segera didapati jalan sebelah selatan dekat setasiun agung yang bernama Balapan, lalu belok ke selatan melaju sebentar motor

35. Nulya ngétan asêmu, ngidul anjog ing samadyanipun, bacira ing Mangkunagaran anuli, sêmu ngétan ngambah lurung, Sêtabêlan malih ménggok.

Kemudian ke timur agak ke selatan, tiba di tengah-tengah alun-alun Mangkunagaran. Kemudian agak ke timur sampai di jalan Setabelan. Kemudian belok

36. Lurung pratêlonipun, Tambaksagaran mangétan laju, gya mangidul Pasar Gêng dipunubêngi, pacinan kang samya ngêpung, Pasar Klithikan tinonton.

Ke jalan pertigaan Tambaksagaran. Berjalan ke timur kemudian ke selatan mengelilingi Pasar Gedhe, pacinan yang banyak mengerumuni. Pasar Klithikan terlihat.

37. Gya ngétan ménggok tutug, Krêtêg Gantung têksih lajêng ngidul, nulya ménggok ngambah lurung saki-|duling, Bètèng Loji ménggok ngidul, ing Galadhag rata motor.

Kemudian belok ke timur sampai Kreteg Gantung masih lurus ke selatan. Kemudian belok melewati jalan sebelah selatan Beteng Loji, belok ke selatan ke Gladhag. Kereta motor

38. Trus manjing alun-alun, lajêng ngambah kilèn Wringin Kurung, ménggok ngétan angambah tuwin nglangkungi,  sangajênging dalêm agung, kagungan dalêm Sang Katong.

Lalu masuk alun-alun lalu melewati barat Ringin Kurung. Belok ke timur lewat depan kerajaan milik sang raja.

39. Tuhu kalamun bagus, jrambah luhur wiyar ngaluk-aluk, nguni nama Pagêlaran mangkya nami, Sanasuméwa puniku, karsa dalêm Sang Akatong.

Begitu megah, lantainya bagus dan begitu luas. Dahulu kala dinamai Pagelaran sekarang dinamai Sanasumewa. sang raja

40. Ingkang aparing wau, nama saha ingkang karya bagus, saandhaping pada dalêm Sri Bupati, kang Jumênêng ping sapuluh, kluwêr motor nulya ménggok.

Yang memberi nama serta yang memperbagus dibawah pemerintahan sang raja yang ke-X. Motor kemudian belok

41. Mangidul dupi tutug, wétan Sasana Suméwa laju, ménggok ngétan sama-|ntara ménggok malih, ngidul Baturana tutug, kaluwêr ménggok mangulon.

Ke selatan sampai Di timur Sasana Sumewa. Lalu berjalan belok ke timur lalu belok ke selatan sampai di Baturana. Kemudian belok ke barat.

42. Ing Gadhing ngulon têrus, nanging samantara motor laju, ménggok ngalor prapta ngayun kabupaten, kaparak kéring puniku, kaluwêng ménggok mangulon.

Di Gading, ke barat lurus tetapi hanya sebentar, lalu motor belok ke utara sampai di depan kabupaten. Diarahkan ke sebelah kirinya, lalu belok ke barat.

43. Tan tawis dangunipun, ngalèr prapta butulan kilèn trus, manjing ngétan gya ménggok mangalor dupi, wau swaniti kang sinung, anama karéta motor.

Tak lama kemudian ke utara sampai di butulan kilen lalu masuk ke timur kemudian belok ke barat sampai. Kendaraan yang tersebut dinamai kereta motor

44. Prapta sipatanipun, margi alit kang mring pantinipun, kyai lurah nulyèng ngong andhêg grêg dupi, wus kèndêl kya lurah laju, mandhap dé ngong sakarongron,

Sampailah Di jalan kecil menuju rumah kyai lurah, kemudian saya hentikan. Sesudah berhenti kemudian kyai lurah turun, sedang saya berdua

45. Kurmat samya tut pungkur, sarêng| sampun prapta régolipun, kyai lurah kang tinut myang kang nut wuri, jalwèstri bagya rahayu, sampatnya ngong wangsul ngulon.

Memberi hormat dan mengiring. Setelah tiba di gapura, kyai lurah kepada yang mengiring laki-laki dan perempuan saling berbagi doa keselamatan. Setelah selesai, saya kembali ke barat

46. Marang ing ênu wau, goning motor kula numpak laju, sarimbitan swamèng ngong kula anuli, agnya motor mrih lumaku, motor gya laksana ngalor.

Menuju jalan tempat motor saya naiki, berdua dengan istri saya kemudian motor saya lajukan. Motor melaju ke utara

47. Ménggok mangétan tutug, kori wisma ngong myang swami mudhun, manjing wisma bukak èrloji jam kalih, kula dyan sowan malêbu, gya munjuk kangjêng Sang Katong.

Belok ke timur sampai di pintu rumah saya. Kemudian kami turun masuk rumah membuka arloji pukul dua. Saya kemudian bekunjungmenghadap sang raja.

48. Dhawuh dalêm Sang Prabu, kinèn kadya omong-omong amung, sabên ngadhêp lawan kanca kang sumiwi, kadya| kasêbut ing luhur, maning omong kasbut sinom.

Sang raja berkehendak disuruh seperti halnya hanya berbincang-bincang saja. Setiap menghadap yakni dengan teman seperti yang disebut di atas. Berbincang yang disebut tembang Sinom kembali.

~ PUPUH VI ~
S I N O M

1. Dadya gunggungirèng sêkar, nênêm sinom ngaping kalih, sinom pungkasan kinarya, mèngêti ukuran maring, krêtêg kèhnya winilis, catur kang wiwit dènukur, karêtêging bangawan, ing Padhasgêmpal pinanggih, nênêm mètêr astha dhèsi wiyarira.

Jadilah bangunan tembang ke enam yakni Sinom yang ke dua. Sinom yang terakhir dibuat. Memperingati ukuran jembatan yang jumlahnya sudah ditentukan yakni empat, yang pertama diukur jembatan Padhasgempal didapati lebarnya 6 m lebih 8 dm,

2. Déné ukuran dirganya, satus gangsal mawa lêwih, satêngah mètêr déné ta,krêtêg Samaulun kali, ukurannya pinanggih, tigang mètêr langkungipun, sangang dhèsi wiyarnya, dé dirganira pinanggih, satus kalih mètêr pétang ukurira.

Sedangkan ukuran panjangnya 105 lebih 0,5 m. Sedangkan jembatan Samaulun Ukurannya 3 m lebih 9 dm lebarnya, sedangkan panjangnya 102 m.

3. Dé krêtêg Ngutêr wiyarnya,sakawan mètêr tan luwih,déné ukur panjangira,satus gangsal mètêr luwih, amung sêsanga dhèsi, déné krêtêg Bacêm wau, ukuran wiyarira, kawan mètêr sangang dhèsi, panjangipun satus kawan likur pétang.

Sedangkan jembatan Nguter lebarnya 4 m tak ada lebihnya, sedangkan ukuran panjangnya 105 m lebihnya hanya 9 dm. Sedangkan jembatan Bacem ukuran lebarnya 4 m 9 dm, Panjangnya 124

4. Mètêr ukuran Éropah,gumlaring crita mèngêti,ginubah sinambi séba, ing siyang kalawan ratri, kang samya dèndhawuhi, bêsiyar marang ing purug, kang wus kasêbut bêntar, prapta wismanya basuki,déning saking pangèstu dalêm Sri Nata.

M ukuran Eropa. Tersusunnya cerita peringatan dikarang sewaktu menghadap di siang dan malam. Semua yang ditugasi melakukan perjalanan ke tempat yang sudah disebutkan di depan, sampai di rumah dengan selamat berkat doa restu dari sang raja.

5. Amila katri wadyèndra, sarimbit santa pudya mring, ing Gusti Kang Maha Mulya, sinêbut rahmanirakim, kang mugi amimbuhi, murah sih mring Gusti ulun, kamulyan karaharjan, nyupangati garwa siwi, wangsa wadya kawula satanah Jawa.

Maka ketiga prajurit raja yang berpasangan mengucap syukur kepada Tuhan Yang Maha Mulia yang disebut Rahmanirrakhim. Yang mudah-mudahan menambah kemurahan hati kepada raja kami, kemuliaan dan keselamatan. Bermanfaat bagi anak istri, keturunannya, serta prajurit setanah Jawa.

6. Sampating mangun ukara, sinawung kidung supadi,dudyat16 arsayèng wardaya, nadyan arungsit kapati, binangkitkên dumadi, dêdalan wawênganipun, tan kawêkèn anggubah , têmbung têmbang sagêd manis, ing wêkasan manisé asêmu sêpa.

Selesainya menyusun kalimat dibuat tembang supayamembangkitan senangnya hati. Meskipun dalam menyusunnya sulit, namun dengan semangat maka jadilah. Susunannya tidak boleh diubah, dengan maksud agar kata dalam tembang menjadi manis, karena nanti manisnya agak hambar.

7. Kocapan kang dipunkêcap, lir pada pincang dumadi, gumlindhinging sêmu gronjal, sajroning sapada lungsi, kèh kêcapan mancasi, tan cocog lan lagunipun, wit saking lukitanya, dèrèng jangkêp ing sakrami, kadêrêng tyas mardi budi kêkidungan.

Perkataan yang diucapkan menjadi seperti kaki pincang sehingga jalannya agak bergelombang. Dalam setiap akhir kata pada bait, banyak ucapan yang berlebihan tidak cocok dengan aturan persajakannya. Oleh karena ilmunya belum lengkap, belum mengerti ilmu tembang,

8. Marma upami cinêda, déning kang para winasis,sawastu amung narima, mandar santya pudya maring, rikanang pra winasis, nuli ngayomi kang wahyu, kawindra kanugrahan, mirib supangating Nabi, panutuping pra Ambiya waspadèng tyas.

Maka berlapang dada jika disalahkan oleh yang ahli. Sungguh hanya menerima, dan justru mengucapkan terimakasih kepada para ahli tersebut, yang kemudian mau menjaga karya pujangga termasyur yang diberkahi, seperti Nabi Penutup para Ambiya yang senantiasa waspada.

9. Sadèrèngira winarah, saiba bingahing ati, kantun pruwita kéwala, ing ngélmu tatrapan asih, mrih sipat sasawiji, kang ajêg ngumandhang ngurung, andadèkkên sabarang, sakaliring alam bangkit, nuntun atul têkdir ékramé sampurna.

Sebelum saya mengajarkan betapa senangnya hati mau berguru terhadap ilmu tentang sifat wajib, istikomah dalam melaksanakan dan menjaga. Menjadikan segala sesuatu, semua yang ada di alam sebagai penuntun menuju ketaukhidan yang sempurna.

10. Punika srat winastanan, Sri Utama dènya dadi, kawastanan Sri Utama, déné para ingkang sami, srimbitan bêsiyar mring, wanarga bêbungah kalbu, wit sabab bangkitira, mabur sasat nunggang thathit, tuhu déning utamèng jêng Sri Naréndra.

Inilah serat yang dinamai Sri Utama, menjadikannya dinamai Sri Utama oleh karena mereka yang berpasangan melakukan perjalanan ke Wanagiri bersenang hati karena perjalanannya begitu cepat seperti halnya naik petir, patuh terhadap tugas utama sang raja.

11. Cinupêt kêcap cinancang, nèng crita niti masani Sukra Wagé nuju tanggal, ping tri likur Rabyalakir, taun Dal angka warsi, wiku suci ngèsthi ratu, katêtuman sungkêmnya, ing narèswara wit saking, kantun mangsul sih Nata lir| truh sarkara.

 

Kata telah terbatas tak mampu menjawab, waktu selesainya cerita Jumat Wage tanggal dua puluh sembilan Rabiluakhir tahun Jimawal 1847. Selalu dinanti persembahannya oleh sang raja karena membuat raja kembali senang bagai tersiram kata-kata manis.

—————————–+ 

Umur naskah adapt diketahui dari keterangan waktu selesainya naskah ditulis, yakni pada hari Sukra Wage (Jumat Wage), 23 Rabiulakhir 1847 tahun Dal atau 17 Pebruari 1917 M. di tulis oleh Ngabehi Atmasukadga.

 

~ @@@~