Category Archives: SULUK BAKA

SULUK BAKA


Kinanthi

01. Kinanthi ingkang winuwus, wontên baka luwih adi, lir wali angundang dhalang, sapari polahing ringgit, sayêkti saking dhêdhalang, lan sapangucaping ringgit.

Diceritakan dalam tembang Kinanthi, yang dikemas dalam Suluk Baka yang begitu indah, Seperti wali mengundang dalang, Segala tingkah laku dalam wayang, nyata berasal dari dalang, Dan segala ucapannya wayang.

02. Saking dhêdhalang puniku, solah pangucapirèki, Ki Dhalang pan wujud Baka, upama dhalang lan ringgit, lir kawula lan Kang Murba, sayêkti silih-sinilih.

Adalah dari dalangnya itu, Segala tingkah dan ucapan kamu ini, adalah dari ki dalang yang memiliki sifat kekal, Perumpamaan dalang dengan wayang, adalah seperti kawula dengan Yang Kuasa, yang nyata saling terkait keduanya.

03. Tan ana kêkalihipun, lamun tan silih-sinilih, wayange lawan Kang Murba, mangkana kawula Gusti, tan nyata ing kalihira, lamun tan silih-sinilih.

Tidak ada keduanya, jika tidak saling terkait, yakni antara wayangnya dengan Yang Kuasa, Begitu juga dengan kawula dan Gusti, Tidak nyata antara keduanya,  jika tidak saling terkait.

04. Ya Allah kalawan rasul, kadi dhalang lawan ringgit, Allah kang mangka dhêdhalang, rasul kang upama ringgit, ringgit kalawan ki dhalang, tansah asilih-sinilih.

Ya Allah dan rasul, bagai dalang dengan wayang, Allah sebagai dalang, Rasul sebagai wayang, Wayang dengan ki dalang, selalu saling terkait.

05.  Poma sira aja korup, mring pamisahing kêkalih, dhalang-dhalang wayang-wayang, kawula-kawula pasthi, gusti-gusti lah panggihna,  [nanging] kawruhana sami.

Kamu jangan menyembunyikan, terhadap perbedaan keduanya, Dalang sebagai dalang ; wayang sebagai wayang, kawula tetap sebagai kawula, Gusti gusti temukanlah, Namun, ketahuilah kembali.

06. Ing pasthining kawulèku, yèn padudon tampaning sih, ing padune iku iya, tan ana Mukhamad tunggil, iya Gusti ya kawula, iya ulun iya dasih.

Apa yang menjadi ketetapan kawula itu, Jika berbantahan dalam menerima sesuatu, ketika dalam perdebatan. Sesuatu itu ialah, tidak ada Muhammad tunggal; karena dia itu gabungan dari Gusti dan kawula, juga hamba dan abdi.

07. Pasthi nora kêna iku, ana dene tampaning sih, ya dening tan kêna pisah, lawan kawruhana malih, pasthi sakèhing kawula, minallahi mangallahi.

Hal itu tidak boleh terjadi, adanya penerimaan seperti ini; yakni keduanya tidak boleh berpisah, Juga ketahuilah lagi, pasti bahwa semua manusia itu, berasal dari Allah dan akan kembali kepada-Nya.

08. Lan malihe lillulahu, têgêse kawula iki, anane saking pangeran, sarta pangeranirèki, lan kawula iku iya, wêwayanganing Hyang Widdhi.

Dan berubahnya manusia itu juga kehendak-Nya, Arti dari kawula ini adalah, berasal dari Pangeran, yang juga merupakan Pangeran kamu ini, Dan kawula itu juga, adalah gambaran dari Hyang Widdhi.

09.  Wayangan lawan suksmèku, iku panggihêna nuli, poma sira dipunawas, lir ngangsu pikulan warih, lan ngambil gêni dêdamar, kodhok angêmul lèngnèki.

(yang terdiri atas) badan dengan suksma itu, Hal itu temukanlah kemudian, Karena kamu sebenarnya senantiasa diawasi, Seperti mengambil air memakai pikulan air, dan mengambil api dengan bekal api, Kodok menutupi liang tempat tinggalnya.

10.  Lan warangka manjing dhuwung, parahu amot jaladri, kuda ngêrap ing pandêngan, kalawan gêgêring mimis, tapaking kontul anglayang, pambarêp adhining wragil.

Dan selubung keris masuk dalam keris, Perahu melingkupi lautan, Kuda yang berlari cepat di kandangnya, Dengan gigiring peluru, Jejak bangau terbang, Anak sulung adiknya si bungsu.

11. Lan tambining pucang iku, siti pinêndhêm ing bumi, lan banyu kinum ing toya, lumpuh angidêri bumi, cebol anggayuh ngakasa, kang wuta atuduh margi.

Dan tambining pohon pucang itu, Tanah yang terpendam di bumi, Dan air yang direndam dalam air,  Lumpuh mengelilingi bumi, Cebol meraih angkasa, Orang buta sebagai petunjuk jalan.

12. Bisu amungkasi padu, srêngenge pine lan malih, ingkang pawaka binakar, walanjar durung alaki, randha manak bêranaan, sajatine maksih sunthi.

Orang bisu mengakhiri perdebatan, Matahari dijemur, dan lagi, api yang dibakar, Janda muda belum menikah, Juga janda yang memiliki (melahirkan) anak, Sebenarnya masih perawan.

13. Parawan nusoni iku, lan taksih ing priyanèki, atine kang wuluh wungwang, sawung kaluruk sajroning, turu lan wêkasan benjang, jatining lanang lan èstri.

Perawan yang menyusui itu, Dan masih terikat oleh lelaki, hatinya yang ada di dalam badan jasmani, Ayam jantan berkokok di dalam, tidur dan akhir pagi, Sebenarnya laki-laki dan perempuan itu.

14. Jatining kawula iku, lawan sajatining Gusti, jatining ringgit lan dhalang, ana gusti andêdasih, kèngkèn duk lagya dinuta, kawula dèn kawulani.

Adalah sebenarnya kawula, dengan sebenarnya Gusti, Keduanya merupakan gambaran nyata dari wayang dan dalang, Ada gusti yang mengabdi, menyuruh ketika lagi disuruh, hamba yang dihambai.

15. Wontên punang madhêp ngidul, duk madhêp ngalèr lan malih, wontên ingkang madhêp ngetan, duk madhêp mangilèn tuwin, wontên kang madhêp mangandhap, duk lagya madhêp manginggil.

Ada yang menghadap ke selatan, ketika sedang menghadap ke utara, dan lagi,  ada yang menghadap ke timur, ketika sedang menghadap ke barat, Dan ada yang menghadap ke bawah, ketika masih menghadap ke atas.

16.  Gutuk êlor kêna kidul, gutuk kidul lor kang kêni, gutuk kulon kêna wetan, gutuk wetan kulon kêni, gutuk pribadi kênèng lyan, gutuk lyan kêna pribadi.

Membidik ke utara kena selatan, Membidik selatan, utara yang kena. Membidik barat kena timur, Membidik timur, barat yang kena., Membidik diri, kena orang lain., Membidik orang lain, kena diri sendiri.

17.  Wontên nalikane sêpuh, duk lagya anomirèki, wontên anom duk ing tuwa, irêng nalikane putih, lawan katon kang kalingan, wêkasan lagi awiwit.

Ada yang merasa tua, padahal kenyataannya masih muda, Muda ketika sudah tua, Hitam tatkala putih, Seperti sesuatu yang nyata, namun tampak samar-samar. Akhirnya baru mulai.

18. Angèdhèng anèng garumbul, adhedhe sajroning warih, silulup anèng dharatan, lêlungan nalika prapti, singêdan anèng pêpadhang, lanang nalikane èstri.

Bersembunyi di semak-semak, Berjemur di dalam air, Menyelam di daratan, Bepergian ketika baru datang, Bersembunyi di tempat terang, Lelaki ketika wanita.

19. Ěstri nalika priyèku, heh sagung kang ahli buddhi, grahitanên iku padha, poma dèn kongsi kapanggih, pan iku sasmitanira, janma kang punjul sasami.

Wanita ketika laki-laki, Hei para cerdik pandai, Pikirkanlah renungan itu, dengan (kamu) sungguh-sungguh, hingga dapat menemukan, Hal itulah yang menjadi isyarat, bahwa dirimu, manusia yang melebihi manusia yang lain.

20.  Lamun sira nora wêruh, takona janma kang luwih, ingkang wus ngarip ing Kuran, ngungsêda dèn kongsi olih, aja wêdi dening guna, jêr pakewuh ujar iki.

Jika kamu tidak tahu, bertanyalah kepada orang yang pandai, yang mengerti tentang Al Qur’an, Berusahalah dengan keras hingga (kamu) mendapatkan ilmunya, Jangan takut akan gunanya ilmu itu nanti, Sehingga merasa segan melaksanakan nasihat ini.

21. Pan akèh kang tiba luput, ragane dèndalih jati, marmane kèh tibèng sasar, poma gurokna sayêkti, tunggaling gusti kawula, lan roro-roroning tunggil.

Banyak orang yang salah, Raganya disangka akan kekal, Oleh karena itu, banyak yang jatuh dalam kesesatan, Dengan berpedoman pada kebenaran, yakni tunggalnya Gusti kawula, dan kedua-duanya tunggal.

22. Tunggil tunggale sawujud, wujuding kawula Gusti, lan sampurnaning panêmbah, poma dènatèki-tèki, dèn rampung paningalira, aywa katungkul sirèki.

Satu tunggalnya satu wujud, Wujudnya kawula Gusti, dan sempurnanya ibadah itu, jika kamu rajin melaksanakan perintah, hingga selasai penglihatanmu, Janganlah kamu terjebak.

23. Dening wujud tunggal iku, mukhayat wujudirèki, apan iku wêwujudan, tan ana towangirèki, saprênah prayoganira, tan ketang gon ala bêcik.

Oleh wujud tunggal itu, Wujud ini hanya ada jika kamu hidup, Sebab itu hanya wujud saja,  tidak ada jarak kamu ini, Sebaiknya kamu menuju satu arah saja, Tidak memperhitungkan tempat buruk dan baik.

24. Mmêngkono pambêkanipun, yèn manusa kang wus ngarip, tan na etang kiri kanan, tan narèntèng tan naricik, datan ing wuri tan ngarsa, miwah ing ngandhap lan nginggil.

Demikian perasaannya, jika manusia disebut bijaksana itu, Dalam pandangannya, tidak mengindahkan lagi yang ada di kiri kanan. Tidak menyatukan dan tidak membagi, Tidak di belakang, tidak di depan, Tidak di bawah dan di atas.

25. Adoh parêk ika iku, iki nora dene tangi, ingakên sadayanira, iku tingaling kang luwih, kang satêngah agênturan, wênèh kapapaging margi.

Jauh dekat sana sini, Ini tidak juga bangun, Lihatlah semuanya, Itu penglihatan yang sempurna, Yang ketika keadaan menjadi kacau, ada yang dijadikan sebagai petunjuk jalan.

26. Wênèh ingkang kapidulu, sawênèh-wênèh ingkang ling, sawênèh ana kang kocap, sawênèh ana tutwuri, iku kabèh kawruhana, basa kapapag kapering.

Selain yang dilihat di antaranya, ada yang di dalam pikiran, Di antaranya ada yang terucap, Selainnya ada yang di belakang, Semua itu harus kamu ketahui, bahasa yang ditemui dibagi.

27.  Lan malih poma dèn wêruh, rampunge dhalang lan ringgit, rampung ing Gusti kawula, dhalang pan nyata ing ringgit, ringgit pan nyata ing dhalang, kawula nyata ing Gusti.

Dan lagi upama diketahui, selesainya dalang dan wayang, adalah selesainya hubungan Gusti kawula, Tetapi dalang nyata di dalam wayang, dan bukankah wayang nyata di dalam dalang, Sebagaimana kawula nyata bagi Gusti.

28.  Gusti nyata kawulèku, êndi dhalang êndi ringgit, êndi Gusti di kawula, wruha pisah kumpulnèki, lan sapa kang aran dhalang, lan sapa kang aran ringgit.

Gusti nyata bagi para kawula, Mana dalang mana wayang, mana Gusti, mana kawula, Ketahuilah pisah kumpulnya keduanya, Dan siapa yang disebut dalang, dan siapa yang disebut wayang.

29. Roh ngakal kalawan ênur, iku dènarani ringgit, pan iku wayang ilapat, kanapi aranirèki, dudu sajatining wayang, pan wêwayangan sayêkti.

Roh, akal dengan nur,  Itu disebut wayang manusia, Tetapi itu hanya wayang pengantara, yang disebut nafi (tidak ada), Bukan sebenar-benarnya wayang, Akan tetapi, nafi mirip dengan wayang itu; yang sebenarnya.

30.  Dening kang cupêt ing kawruh, iku dènarani ringgit, wujud kak ingaran dhalang, kawruh wong kang durung ngarip, pasthine iku nanging ta, wontên undhakipun malih.

Oleh orang yang memiliki sedikit ilmu, disebut wayang. Maka wujud “Ada yang benar” yang disebut dalang itulah, pendapat orang yang belum arif,  Memang itu benar, akan tetapi masih ada yang lebih tinggi lagi.

31. Sajatining dhalang iku, lawan sajatining ringgit, pan kapanggih ing panunggal, ira kawula lan Gusti, ing kono dipun waspada, marang wirasaning wangsit.

Sebenarnya dalang itu, dengan wayang yang sebenarnya, akan bertemu menjadi satu,  denganmu sebagai kawula dan Gusti, Perhatikan itu sungguh-sungguh, kepada arti keterangan dari pertanda ini.

32. Dèn kacipta sasmitèku, yèn wus tan ngulati malih, katêmu nèng sêla-sêla, sajatine kang pinurih, kang micara pinicara, kang dènrasani ngrasani.

Pikirkanlah makna yang sebenarnya dari simbol-simbol itu, Jika sudah, tidak dilihat lagi, Ditemukan di sela-sela, Sebenarnya yang diambil manfaatnya, yaitu yang membicarakan dibicarakan, yang dibicarakan membicarakan.

33. Kang dinulu kang andulu, kang ngulati dènulati, iku pancasing wicara, tan ana wirasan malih, yaiku rahsaning rahsa, surahsa-rahsa sajati.

Yang dilihat yang melihat,  yang mencari dicari, Itu merupakan tujuan dari pembicaraan, Tidak ada pembicaraan lagi, yaitu rahasianya rahasia, merahasiakan rahasia sejati.

34.  Rasanên rahsa kang mungguh, ing rahsanira pribadi, kang sarta lawan pitêdah, ing guru kang sampun ngarip, dadi tan katêlanjukan, rampunging dhalang lan ringgit.

Rasakanlah rahasia yang patut, Di dalam rahasia pribadimu, Yang juga dengan petunjuk,  dari guru yang sudah paham, Menjadi tidak akan ketemu, dengan akhir hubungan dalang dan wayang.

35. Aja sira mangu-mangu, idhêpmu aja sak sêrik, aja mêksih amêmitra, lan aja sarupa mêksih, dadi bakal yèn mangkana, têmah kapiran sirèki.

Janganlah kamu ragu-ragu, Perasaanmu jangan sampai iri, (hal itu) jangan (terjadi jika) masih (ingin) berteman, dan jangan masih serupa (dengan hal itu), Jika demikian akan berakibat, menjadi terlantar kamu nanti.

36. Jêr kang satêngah wong iku, jajah desa milangkori, dèn bêbanjar mrana-mrana, nora wêruh yèn tutwuri, pan balolokên kêwala, walang wrêksa kang lar wilis.

Sebenarnya, sebagian orang itu, melakukan pengembaraan ke berbagai tempat, dan menyebar ke mana-mana, tidak tahu bahwa mengikuti dari belakang, dan karena tidak dapat melihat (karena silau) semata, adalah bagai belalang kayu yang bersayap hijau.

37. Tan buh pinangeran iku, kang konang gung angayêngi, aja mangmang ing pangeran, kang nyata asih ing dasih, ing sarira dènpungsênga, iku kang mangka gêgênti.

Tiada mengerti bahwa yang dianggap Tuhan itu, Yang terkenal selalu mengelilingi, Jangan ragu-ragu kepada adanya Tuhan, yang nyata kasih-Nya kepada hamba, Di badan dicari di mana-mana, Itu sebagai pengganti.

38. Sayêkti paesan wujud, wujud tunggal tan kêkalih, apan nora kêna pisah, ing kono goning ngawruhi, wit ning kang tan wruh kadohan, sarirane dènsinggahi.

Nyata wujud jelmaan,  wujud satu tidak berbilang, Yang tidak boleh pisah,Di situ tempatnya untuk mengetahui, Pohon, tetapi yang tidak kelihatan dari kejauhan, Badannya disinggahi.

39. Den dalih pisaha iku, prandening yèn paningaling, wong kang makripat, tan ketang jaba jero ngarep wuri, ngandhap nginggil ana ora, brastha tan nganggo pinrinci.

Disangka pisahnya itu, Jika sekiranya merupakan penglihatan, orang yang ma’rifat itu; maka dia tidak memperhatikan lagi, luar, dalam, depan, belakang, bawah, atas ada tidak, Rusak tidak memakai perincian.

40. Datan andulu dinulu, panêmbahe tan sarênti, alanggêng ing ananira, gumêlêng ing jagad, lwirning dumadi pan kalimputan, sêmbah sinêmbah pribadi.

Tidak melihat dilihat, Menyembahnya; tidak secara bersamaan, Kekal di dalamnya, Disatukan di jagad semuanya, Menjadi tidak tahu karena terliputi, Sembah disembah sendiri.

41. Ing makrup sampurnanipun, marmane datan kaèksi, kalimput kandhih ing tunggal, tunggal tunggaling sawiji, yaiku sêgara mulya, pan sakèhing para nabi.

Dalam kesempurnaan yang baik, Oleh karena itu, orang tidak melihat apapun lagi, Semua diliputi dan ditutupi oleh Hyang Tunggal, Tunggal tunggalnya Esa, yaitu samudra kemulyaan, dari kebanyakan para nabi.

42. Wali mukmin ngulamèku, samya wuta bisu tuli, lumpuh suwung tanpa solah, lir sêkar pangambunèki, jêr kalimput raganira, kandhih dening Dzat Sajati.

Wali, mukmin, ulama iku; semuanya buta, bisu, tuli;  lumpuh tiada berilmu, tidak bertingkah;  Seperti baunya bunga ini, Kemudian terliputi badanmu, tergeser oleh Dzat Sejati.

43. Pan kadya duk noranipun, iku sajatining dasih, apan nora kadariyah, nora kajabariyahi, tan amuji tan anêmbah, pan kang muji kang pinuji.

Tetapi umpama ketika tidaknya, itu seorang kawula, sebab bukan takdir Ilahi, (Manusia) tidak mempunyai kuasa apa-apa, Tidak memuji tidak menyembah, karena yang memuji adalah yang dipuji.

44. Mung sinilih bae iku, dening ta obahing dasih, dudu obahe priyangga, sayêkti obahing Gusti, Gusti tan obah priyangga, Lamun tan nilih ing dasih.

Hanya meminjam saja hal itu, Oleh setiap geraknya kawula, bukan geraknya sendiri, Nyata geraknya Gusti, gusti tidak bergerak sendiri, Jika tidak meminjam kawula.

45. nanging tunggal tan ro wujud, yèn roro lir makdum sarpin, lan Malih kawikanana, kawula tan dadi Gusti, iku tingaling sarengat, dening sampurnaning puji.

Tetapi tunggal tidak berwujud dua, Jika dua bagai makdum sarpin, Dan lagi ketahuilah, kawula tidak bisa menjadi Gusti, Itu dilihat dari sisi syariat, Oleh sempurnanya puji.

46. Datan andulu dinulu, swuh brastha papan lan tulis, apan wus rasa Pangeran, ywa kapêcan dening tampi, wadine nênggih tan pisah, dening tan ana pribadi.

Tidak melihat apapun lagi, leburnya papan dan tulis, Jika sudah mencapai rasa Pangeran, jangan diramalkan oleh penerimaan, Karena rahasianya, yakni (rahasia) tidak pisah (tersebut), oleh karena tidak ada pribadi.

47. Anane lan noranipun, tan sinêdya ananèki, dinadèkkên dening suksma, mapan kinarya gagênti, lan kinarya sêksining Dzat, Sipat Asma Apngal nênggih.

Ada dan tidaknya, tidak di maksud adanya ini, Dijadikan oleh suksma, yang mapan dikaryakan, diganti; dan dikaryakan saksinya Dzat, yaitu sifat Asma Af’al.

48. Yèn langgênge tan sakuthu, tur wimbuh purba sirèki, Mahasuci ananira, tanpa lawan timbangnèki, jumênêng lan dhèwèkira, wus nora samar sayêkti.

Jika kekalnya tidak sekutu, juga bertambah kuasa kamu ini, Maha Suci adanya, tanpa lawan pertimbangan macam-macam, Berdiri sendiri, tanpa ada kekhawatiran lagi.